WOLANY W OPISIE JOSEPHA KÖGLERA (cz. VI) – tłum.: Włodzimierz Jan Delekta; red.: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń

VII Część: Szalejów Górny (Oberschwedeldorf)
Wieś, zwana w najstarszych dokumentach „obriste Sweydlerdorf", dzieli się na różne części. Fragment, należący do Wolan, składa się obecnie (1797 r.) z trzech folwarków, których zabudowania gospodarcze nie istnieją. Zwane one były Güsner- i Mombeuge Gut oraz Ampasseck- Gütel. Ponadto należy do niego 19 zabudowań zagrodników i chałupników. Każdy z tych folwarków miał przed laty swoich własnych właścicieli, jednak na początku XVIII stulecia zostały one zakupione przez feldmarszałka hrabiego von Wallis i włączone do majątku Wolany.
Rozdział I. O „Güsnerhof" w Szalejowie Górnym.
Ten majątek (1) jest położony w górnej części wsi, obok ziem byłego starego dworu w Wolanach. Obecnie (1797 r.) w tym miejscu stoi wielki spichlerz, który feldmarszałek hrabia von Wallis polecił zbudować na miejscu rozebranych zabudowań folwarku „Güsnerhof".
W starych dokumentach dobra te zwane są stale „Pannwitzhof" lub „Franzgut" i były dziedzicznym gniazdem rycerskim (2). W dawniejszych czasach dwór należał do rodziny von Walditz (3). W 1525 r. posiadał je Jan von Walditz (4), prawdopodobnie ówczesny właściciel starego dworu w Wolanach, a potem jego syn Melchior. Jego trzej synowie: Fryderyk, Ernst i Zygmunt podzielili po śmierci Melchiora dobra ojcowskie. Fryderyk, najstarszy syn zmarłego, otrzymał w wyniku tego podziału dobra w Szalejowie Górnym (5). Jego żoną była Elżbieta z domu von Zedlitz. Małżeństwo miało trzy córki (6). Po śmierci braci Fryderyk odziedziczył także dobra lenne, zwane starym dworem, w Wolanach. Zmarł w 1623 r. a jego majątek odziedziczył kuzyn Krzysztof von Walditz. Hipoteka na jego dobrach w Wolanach i Szalejowie Górnym była tak obciążona, że po jego zgonie musiano je sprzedać. Zakupu dokonał Joachim von Pannwitz und Rengersdorf. Ostatecznie było to spłacenie długów rodzinnych, gdyż żoną Joachima była Sabina von Walditz, córka zmarłego Krzysztofa (7). Joachim von Pannwitz nabył 24 października 1636 r. majątek, zwany „Franzgut" i niewielką posiadłość powyżej „Tschirnhaus” w Wolanach wraz z czterema chłopami pańszczyźnianymi i 6 zagrodnikami. Zapłacił za wszystko 3000 talarów (8). Ową małą posiadłość w Wolanach Joachim sprzedał w 1645 r. Janowi von Werder na Wolanach. Potem „Franz Gut" w Szalejowie Górnym sprzedał Krzysztofowi von Donig und Zdanitz, będącym w 1622 r. sędzią ziemskim i rzecznikiem w sporach pomiędzy właścicielem krainy a panami wasalnymi. Tenże Krzysztof von Donig zmarł 19 lutego 1671 r. w wieku 66 lat (9). W 1669 r. przekazał posiadane dobra swojemu synowi Krzysztofowi Ernestowi (10). Nowy właściciel klucza ożenił się 11 lutego 1669 r. z Rosiną Elżbietą von Haugwitz z Rudnicy (Raudnitz) koło Ząbkowic (11). W 1674 r. zakupił dodatkowo Oberwernersdorf z Chocieszowem.
Krzysztof Ernest von Donig zakończył życie w 1692 r. Jego syn, Wilhelm Heinrich, odkupił od swego rodzeństwa Oberwernersdorf i Chocieszów. Majątek w Szalejowie Górnym otrzymała wdowa po Krzysztofie Erneście, Barbara Rosina z domu Eckwrich (12). Po jej śmierci Szalejów Górny odziedziczył jej syn Henryk Wilhelm von Donig na Oberwernersdorf. Sprzedał on Szalejów Górny w 1709 r. Franciszkowi Antoniemu von Güsner z Idzikowa (Kieslingswalde) (13) za 2750 florenów (14). 7 stycznia 1711 r. przekazał on za tę samą sumę dobra feldmarszałkowi von Wallis (15), który następnie polecił całkowicie zburzyć ten folwark a należące do niego pola przeznaczył pod podworzec zamku w Wolanach.

Rozdział II. O dobrach Mombeuge w Szalejowie Górnym.
Majątek ten, noszący nazwę od nazwiska swojego byłego właściciela, jest także położony w górnej wsi, naprzeciw „Egelhof” (16). Obecnie (1797 r.) po tym folwarku widoczne są tylko nieliczne ślady a na jego miejscu wznosi się gospodarstwo zagrodnika.
Majątek był cały czas dziedzicznym dobrem rycerskim, należał w dawnych czasach także do rodziny von Walditz i zwany był „zimnym folwarkiem" (kaltes Vorwerk). Dołączono do niego dwa wykupione gospodarstwa chłopskie (17). W 1542 r. jego właścicielem był Hans Prag von Welnitz, starosta w Kłodzku (18).
W latach 1565 (19) i 1568 właścicielem tych dóbr był Ernst von Walditz (20). W 1615 należały one do Jerzego von Walditz (21). Tenże zmarł w 1619 r. (22) Wdowa po nim wyszła ponownie za mąż za Dittricha von Ullersdorf, który posiadał ten majątek jeszcze w 1660 r. (23). Po jego śmierci posiadłość odziedziczył jego syn Jan Zugmunt. Był sędzią ziemskim. 20 lutego 1676 r. w wieku 35 lat zmarła jego żona Maria Konstancja z domu Palm. Jan Zygmunt von Ullersdorf zmarł w 1690 r., a majątek odziedziczył jego syn Sebastian Zygmunt, żonaty z Anną Magdaleną von Sauern (24). Był on pisarzem krajowym hrabstwa kłodzkiego i zakupił 29 marca 1705 r. dobra wolnosędziowskie w Suszynie (25). Von Ullersdorfowie mieli dwie córki. Młodsza, Maria Karolina, otrzymała jako wiano Suszynę. Starsza, Antonia Konstantyna, odziedziczyła folwark w Szalejowie Górnym (26), który został jej przekazany 9 kwietnia 1715 r. przez Urząd Królewski w Kłodzku (27). Wcześniej, bo w 1712 r., poślubiła ona Karola Józefa von Mombeuge (28). Po pewnym czasie sprzedał on ten majątek generałowi hrabiemu von Wallis, który włączył go do dominium Wolany. Nowy właściciel polecił wyburzyć budynki gospodarcze i połączył ten folwark z Werderhof w Wolanach.

Rozdział III. O tzw. „Ampasseck-Gütechen" w Szalejowie Górnym.
Folwark ten znajdował się obok folwarku Mombeuge. Obecnie (1797) jest całkowicie zlikwidowany a jego pola przyłączono także do Werderhof w Wolanach.
Składał się z dwóch gospodarstw chłopskich. Jedno z nich zwane było od nazwiska byłego właściciela Axner, drugie-Reichenbach. Zostały one spustoszone na początku wojny trzydziestoletniej i po tym, jak leżały odłogiem 32 lata, zostały sprzedane wraz z wszystkimi przynależnościami przez ówczesnego właściciela gruntu, Jerzego von Gronenberg 25 października 1654 r. Krzysztofowi von Donig (29). Tenże założył tu folwark. W latach 1665 i 1675 właścicielem tego majątku był prawdopodobnie Jan Ferdynand Leopold von Cunitz (30).
W 1686 r. folwark posiadał Karol Fryderyk Christian von Ampasseck. Zmarł on tam 27 października 1892 r. (31) Jego jedyny pozostały syn odziedziczył następnie te dobra. Jego żoną była pochodząca z [położonej w dzisiejszych czasach (2024) Czechach] miejscowości Kadaň Joanna Elżbieta z domu Drescher. Po śmierci męża sprzedała ona w 1709 r. ten folwark za 2750 florenów generałowi i hrabiemu Rzeszy von Wallisowi (32), który włączył go do dominium Wolany.
c.d.n.
Przypisy:
(1)Do tego należą cztery domy zagrodników i dwa działy rybołówstwa w Bystrzycy (Dusznickiej) i w stawie wiejskim na odcinku od początku stawu po „Hatinghof”.
(2)Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach.
(3)Tamże.
(4)Księgi ławnicze Szalejowa Górnego.
(5)Wśród dokumentów w kancelarii zamkowej w Wolanach.
(6)Stematografia Doniga.
(7)Tamże.
(8)Oryginał aktu kupna-sprzedaży w kancelarii w Wolanach, wśród akt Szalejowa Górnego.
(9)Genealogia Haugwitzów. Jego żona Barbara z domu Dreher von Drehers, zmarła 1 sierpnia 1686 r. w Szalejowie Górnym w wieku 68 lat. (Stematografia Doniga).
(10)Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach.
(11)Genealogia Haugwitzów.
(12)Listy podatkowe z lat 1701 i 1706 w zbiorach kłodzkiego archiwum kolegialnego, sygn. R nr 3.
(13)Jego małżonką była Zuzanna (Susanne) von Pannwitz.
(14)Oryginał aktu kupna-sprzedaży w dokumentach Szalejowa Górnego w kancelarii zamkowej w Wolanach.
(15)Kopia tego aktu kupna-sprzedaży w aktach kancelarii zamku w Wolanach.
(16)Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach.
(17)Tamże.
(18)Dokumenty w zbiorach kłodzkiego archiwum kolegialnego, sg. K nr 10n.
(19)Relacja z pomiarów tzw. „mili miejskiej" (Meilenmessung), przeprowadzonych w 1578 r.
(20)Tamże.
(21)Dokumenty w zbiorach kłodzkiego archiwum kolegialnego, sygn. K nr 7
(22)Christoph Donig schriftliche Nachrichten von den Rittergütern der Grafschaft z 1622 r. Rękopis w zbiorach biblioteki zamkowej w Piszkowicach.
(23)Listy podatkowe z 1660 roku w zbiorach kłodzkiego archiwum kolegialnego, sygn. R nr 3.
(24)List kupna-sprzedaży Suszyny (Dürrkunzendorf) z 1705 r.
(25)Oryginał aktu kupna-sprzedaży w archiwum zamkowym w Piszkowicach.
(26)Obligacja hipoteczna (Traditionsbrief) Suszyny z 1715 r. w archiwum zamkowym w Piszkowicach.
(27)Kancelaria zamkowa w Wolanach.
(28)Dokument w zbiorach kłodzkiego archiwum kolegialnego, sygn. E nr.7.
(29)Oryginał aktu kupna-sprzedaży w posiadaniu pana Franza z Szalejowie Górnym.
(30)Archiwum parafialne w Szalejowie Górnym.
(31)W sztambuchu rodziny von Haugwitz w Piszkowicach. Wpis w tymże roku.
(32)Wśród pism w kancelarii zamkowej w Wolanach.