WOLANY W OPISIE JOSEPHA KÖGLERA (cz. II) – tłumaczenie: Włodzimierz Jan Delekta; redakcja: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń

2. O starym dworze
Ten folwark wraz z jego przynależnościami był dawniej głównym majątkiem w Wolanach. Był domem rodowym i lennem szlacheckiej rodziny von Walditz, która posiadała go przez kilka stuleci(1) Najstarszym znanym z imienia i nazwiska właścicielem tych dóbr był Hans von Glaubitz. Tenże sprzedał w Kłodzku w 1397 r. ósmego dnia po Objawieniu Pańskim [14 stycznia 1397 r.] ten folwark wraz z 5 łanami i 3,5 ruty oczynszowanej ziemi w Wernersdorf [wcześniejsza nazwa Wolan, później Wallisfurth – red.] Konardowi von Walditzowi(2). Tenże [Konrad von Walditz] przekazał w 1401 r. w niedzielę po Bożym Ciele 1401 r. swoim synom o imionach Nickel, Peter i Conrad(3). Dwaj pierwsi kupili od sędziego krajowego w Kłodzku o nazwisku Niklas Parwin w 1408 r., „am Sonntag Judica" [w niedzielę Męki Pańskiej – red.] 3 łany i 4,1 ruty dobra lennego w Wernersdorf wraz z prawem częściowego połowu ryb oraz lennem kościelnym(4). Wymieniony poprzednio Peter całkowicie przejął po tym czasie ten folwark od swoich obu braci, gdyż w 1415 r., w czwartek po Bożym Ciele, sprzedał folwark w Wernersdorf wraz ze wszystkimi oczynszowanymi łanami Niklasowi von Wadlitzowi(5). Tenże zakupił tu młyn już w 1413 r. od Jakoba Waltera, wolnego sędziego w Niwie (Reichenau) (6). W 1500 r. trzej bracia książęcy [ziębiccy – WJD] potwierdzili braciom Walditz o imionach Sigmund, Conrad, George oraz dzieciom po Christophie Walditzu, wszystkie ich dobra w Wernersdorf (Wolany) i w Szalejowie Górnym jako wspólne lenno(7). Stary dwór posiadał w 1500 r. Sigismund von Walditz(8), później jego syn Hans. Tenże kupił w środę po Exaudi [niedziela w Oktawie Wniebowstąpienia, 6. niedziela po Wielkanocy – red.] od swego kuzyna Konrada Walditza dwie części prawa do połowu ryb w Szalejowie Górnym(9). Posiadał także dobra, zwane obecnie „Güsner Gut“. Spadkobiercą obu tych dóbr został następnie jego syn Melchior (małżonek Wandy von Donig ze Ścinawki Dolnej [Niedersteine])(10). Uwikłał się on w długotrwały spór z Anną, ur. von Seydlitz, wdową von Schüttlau. ówczesną dziedziczką obecnego majątku Werder Hof. Przedmiotem sporu była połowa dochodów z patronatu nad kościołem w Szalejowie Górnym. Ostatecznie Melchior von Walditz spór ten wygrał(11). Po jego śmierci (1586) trzej synowie: Friedrich, Ernst und Sigismund podzielili pozostawione przez niego dobra(12). Stary dwór przypadł w tym podziale drugiemu z synów – Ernestowi. Tenże zakupił też w tym samym (1586) roku obecny Werderhof w Wolanach, a po jego śmierci wdowa Hedwigis z domu Tschischwitz oraz opiekunowie jej dzieci sprzedali oba dobra 24 czerwca 1596 r. jego bratu Sigismundowi. Tenże (ożeniony z Marią von Ullersdorf z Wambierzyc (Albendorf)(13)) sprzedał w 1601 r. obecny Werderhof wraz z przynależnościami i zatrzymał jedynie stary dwór w Szalejowie Górnym, kiedy jednak zmarł około 1620 r., prawdopodobnie bez męskich spadkobierców, to dobro lenne przypadło jego bratu, Friedrichowi von Walditz(14). Kiedy tenże także zmarł ok. 1623 r. nie pozostawiając męskich potomków, to dobro lenne przypadło jego kuzynowi, Christophowi von Walditz(15), który posiadał już Werderhof i tak zwane małe dobro Pannwitzów (Pannwitz-Gütchen) w Szalejowie Górnym(16). Na jego prośbę król Ferdynand III wystawił w Enzersdorf [miasto w Austrii – red.] 28 sierpnia 1628 r. dyplom, w którym stary dwór wraz z kilkoma zakupionymi dobrami kmiecymi i folwarkiem Tschirnhaus uznany został nie za dobro lenne, lecz dziedziczną własność(17).
W chwili śmierci Christopha na jego dobrach ciążyły długi, opiekunowie jego nieletnich synów sprzedali je jedno po drugim. Stary dwór wraz z lennem kościelnym, siedmioma zagrodnikami, prawem sprawowania sądów wyższych i niższych oraz dwoma częściami udziału w rybołówstwie zakupił 24 października 1636 r. Christoph von Donig und Zdanitz za 1770 talarów(18). Nabył on też w 1639 r. folwark „Tschirnhaus” w Wernersdorf (Wolany). Zmarł około 1644 r. a jego syn Christoph Młodszy, który został spadkobiercą(19), sprzedał te oba dobra 21 stycznia 1654 r. za 3300 talarów (talar po 72 krajcary) Johannowi von Werder und Schlenz(20), posiadającemu już obecny Werderhof i tzw. Pannwitz-Gütchen w Wolanach. Następnie właścicielem starego dworu był jego syn Johann Christoph, a w 1695 r. miała go wdowa po nim(21). Syn poprzedniego, Johann Christoph von Werder sprzedał około 1700 r. swojej teściowej, Annie Julianie z domu von Edelstein, która miała za męża Johanna Christopha von Eck, za 9000(22)florenów majątek, zwany starym dworem wraz z Pannwitz-Gütchen i ze wszystkimi przynależnościami i prawami, jednak zastrzegł dla siebie i następnych właścicieli Werderhof w Wolanach prawo do połowy patronatu nad kościołem parafialnym w Szalejowie Górnym, które to prawo dotąd od dawnych czasów pozostawało w rękach właścicieli starego dworu(23). W 1703 r. tenże sprzedał Pannwitz-Gütchen, młyn polny i kilku chłopów pańszczyźnianych w Wolanach Annie Theresie von Orthner(24), a 12 września 1710 r. jej osierocone dzieci sprzedały za 3700 guldenów stary dwór generałowi Olivierowi hrabiemu Rzeszy Wallisowi(25). Połączył on ten folwark z zakupionym wcześniej i graniczącym z nim folwarkiem Tschirnhaus. Na miejscu dawnego budynku folwarku jest teraz (1797) wspaniała owczarnia.
3. O tak zwanym Pannwitz-Gütchen
Ten folwark, po którego budynkach gospodarczych nic już nie pozostało, otrzymał nazwę od Joachima von Pannwitz, swojego ówczesnego właściciela. Stał powyżej obecnego zamku i graniczył z tzw. Tschirnhaus-Vorwerk. Pannwitz-Gütchen był pierwotnie gospodarstwem chłopskim(26). Prawdopodobnie w XVI wieku wykupili go von Walditzowie i uczynili z niego wolne dobro. W 1602 r. właścicielem tego folwarku był Sigmund von Zedlitz(27). W 1613 r. należał on wraz z trzema chłopami pańszczyźnianymi w Wolanach do Friedricha von Redern und Kauffung, którego żoną była Helena z domu von Donig ze Ścinawki Dolnej(28). Tenże sprzedał tę posiadłość 29 września 1615 r. Christophowi von Walditz(29), ówczesnemu właścicielowi Werderhof. Po jego śmierci ten folwark oraz „Güsnergut” w Szalejowie Górnym wraz z 4 chłopami i 6 zagrodnikami zakupił na publicznej licytacji 24 października 1636 Joachim von Pannwitz(30), który następnie sprzedał pierwszy majątek wraz z czterema chłopami w Wolanach 6 sierpnia 1645 r. Johannowi von Werder za 1500 talarów(31). Jego wnuk, Johann Christoph von Werder, sprzedał około 1700 r. ten majątek wraz ze starym dworem swojej teściowej, Annie Julianie von Eck, z domu von Edelstein. Ta z kolei sprzedała w 1703 r. te dobra wraz z młynem polnym Annie Theresie von Orthner. Nowa właścicielka połączyła nabytek z zakupionymi przez nią w 1705 r. dobrami „Tschirnhausa” i od tego czasu dobra te pozostają stale połączone ze sobą.
c.d.n.
Przypisy:
1)Wiadomości o dobrach rycerskich Hrabstwa, spisane przez Christopha von Donig. W bibliotece zamkowej w Piszkowicach.
2)Oryginał umowy kupna-sprzedaży w kancelarii zamkowej w Wolanach, wśród dokumentów dotyczących Wolan.
3)Oryginał tamże.
4)Oryginał aktu kupna-sprzedaży tamże.
5)List konfirmacyjny tamże.
6)Kopia aktu kupna-sprzedaży w kłodzkim archiwum kolegialnym Lit. K nr. 21. [Rozproszone pod koniec XIX wieku].
7)Kancelaria Urzędu Rentowego (Podatkowego).
8)W aktach komisarycznych z 1649 r. w bibliotece w Piszkowicach [rozproszone w 2 połowie XIX w.].
9)Oryginał w Wolanach, wśród pism z Szalejowa Górnego [zbiór rozproszony prawdopodobnie po 1945 r.].
10)W protokole przesłuchania świadków w kłodzkim archiwum kolegialnym Lit. M nr. 6. [Rozproszone pod koniec XIX wieku] oraz Stemmatographi rodu von Dohna [stemmatografia – szkic heraldyczny].
11)Kilka akt dotyczących tego sporu znajdowało się w kłodzkim archiwum kolegialnym Lit. M nr. 6. [Rozproszone pod koniec XIX wieku].
12)W aktach kancelarii w Wolanach.
13)Stemmatografia Donigów.
14)Jak można wnioskować z kilku listów, znajdujących się w archiwum Kolegium kłodzkiego pod lit. M nr 6.
15)Poślubił on początkowo Brygidę, ur. von Seydlitz, a po jej śmierci Jadwigę z domu von Werder (wiadomości Doniga).
16)Jak można wnioskować z kilku listów, znajdujących się w archiwum Kolegium kłodzkiego pod lit. M nr 6.
17)Oryginał tego aktu nadania w kancelarii zamkowej w Wolanach, wśród pism dotyczących Wolan.
18)Oryginał aktu kupna-sprzedaży tamże.
19)Wiadomości Doniga, kontynuowane przez Maxa von Haugwitza.
20)Oryginalny akt kupna-sprzedaży w kancelarii zamkowej wśród pism dotyczących Wolan.
21)Wiadomości Doniga, kontynuowane przez Maxa von Haugwitza.
22)Spis kłodzkich dóbr rycerskich z 1715 r.
23)W dokumencie kupna-sprzedaży starego dworu z 1710 r.
24)Tamże.
25)Kopia aktu zakupu w kancelarii zamkowej w Wolanach.
26)Akt kupna-sprzedaży tego majątku z 1645 r.
27)W księdze miejskiej Kłodzka za ten rok.
28)W pismach kancelarii w Wolanach oraz wiadomości Doniga.
29)Oryginał aktu kupna-sprzedaży w kancelarii w Wolanach, wśród listów z Wolan.
30)Jego żoną była Maria z domu Walditz. Jej pierwszym mężem był Heinrich von Reichenbach na Ratnie. Małżeństwo to było bezdzietne. Z drugiego związku małżeńskiego urodził się syn oraz córka Barbara; pierwszy zmarł we wczesnym dzieciństwie (stemmatografia Doniga).
31)Oryginał aktu kupna-sprzedaży w kancelarii w Wolanach, wśród listów z Wolan.