Krystyna Oniszczuk-Awiżeń: Ciekawostki numizmatyczne czyli z dziejów kłodzkiej mennicy

Artykuł ukazał się w numerze VI Almanachu Ziemi Kłodzkiej w 2011 r.

Już od czasów średniowiecza na terenie Ziemi Kłodzkiej w obiegu pieniężnym funkcjonowały także monety bite w kłodzkiej mennicy. Pierwsza znana kłodzka moneta pochodzi z 1426 r. Przywilej bicia drobnej monety halerzowej uzyskał ówczesny władca Kłodzka Puta z Czastolowitz od króla Zygmunta Luksemburskiego w zamian za poparcie w wojnach husyckich. Moneta ta na awersie przedstawiała monogram G (pierwsza litera nazwy miasta Glatz), na rewersie zaś lwa czeskiego.
Z przywileju menniczego korzystali także kolejni władcy Kłodzka, w tym m.in. Ulryk von Herdeck – pan Ziemi Kłodzkiej w latach 1501-1524. Przejął on władanie Ziemią Kłodzką mocą dokumentu z 5 maja 1501 r., odkupując ją za sumę 70 000 guldenów reńskich od potomków Jerzego Podiebrada – Albrechta, Jerzego i Karola.
Prawo bicia własnej drobnej monety w Kłodzku Ulryk von Hardeck uzyskał od cesarza Maksymiliana w 1507 r. Novum tego przywileju polegało na tym, że mógł na bitych przez siebie monetach umieszczać herb rodowy.
Przykładem działalności mennicy kłodzkiej z czasów Ulryka von Hardeck jest drobna moneta halerzowa, typu śląskiego, srebrna, bita dwustronnie, z około 1513 r. Na jej awersie widnieje inicjał „V” – pierwsza litera imienia Hardecka – Ulryk / Vlryk, na rewersie zaś lew czeski oraz między przednią i tylną łapą litera A. Wg niektórych badaczy litera ta prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Abfaltersbergera, starszego rajcy miejskiego, który wzmiankowany był w Kłodzku w 1505 r. Moneta ta – niewielkich rozmiarów: średnica wynosi zaledwie 13 mm, waga zaś 0,35 gr – należy dziś do bardzo rzadko spotykanych.
Znane są także innego typu monety Hardecka pochodzące z mennicy kłodzkiej, w tym tzw. biały pieniądz kłodzki z około 1510 r., bity jednostronnie z lwem czeskim w obwódce perełkowej i napisem w otoku: VLRICH. GROF.CZV.GLOCZ.
Do niezwykle rzadkich i cennych należą floreny reńskie bite przez Ulryka von Hardeck z motywem herbu hrabstwa kłodzkiego, który pojawił się wówczas na monecie po raz pierwszy w dziejach tego regionu. Herb hrabstwa – pasy ukośne – wcześniej pojawił się na pieczęciach jeszcze za czasów Podiebradów, natomiast jako motyw na monetach wprowadzony został przez Ulryka von Hardeck. Były dwie wersje tej kłodzkiej złotej monety – znanej nam w zasadzie jedynie z literatury – jedna z datą emisji: 1512 i druga bez daty.
Na awersie tej monety widnieje Madonna w koronie z Dzieciątkiem, na tle strzelistych promieni, w otoku napis: VLRICH . GRAF . ZV . HARDEC.
Na rewersie zaś napis: MONET(a) . NOVA . AVRE(a) . GLOCZEN(SIS), centralnie herb hrabstwa, powyżej data 1512, po bokach tarczy: A-F.
W wersji bez daty na rewersie jest napis: MONET(a) . NOVA . AVRE(a) . ZV . GLOCZ, a centralnie tarcza herbowa hrabstwa kłodzkiego na tle krzyża.
Wg informacji wybitnego znawcy tego tematu, F. Alberta, jedna z tych monet w latach 30. XX w. znajdowała się zbiorach gabinetu numizmatycznego w Gotha.
W zbiorach Muzeum Ziemi Kłodzkiej w Kłodzku znajdują się niektóre z omawianych tu najstarszych monet kłodzkich, m.in. halerz Puty z Czastolowitz z 1426 r., halerz z 1513 i biały pieniądz z ok. 1510 r. Ulryka von Hardeck. Jako ciekawostkę przekazujemy także informację o funkcjonującej obecnie na twierdzy kłodzkiej mennicy, w której bite są historyczne monety. Atrakcję tę dla mieszkańców i turystów uruchomił w 2010 r. p. Piotr Wiaderny. Pierwsza bita przez niego kopia kłodzkiej monety, to właśnie halerz Ulryka von Hardeck z 1513 r.

Bibliografia:
F. Albert, Die Glatzer Münze, Glatz 1932.
Z. Nechanický, O. Šafár, Kladské mincovnictví, Hradec Králové, 1983.

VI Almanach Ziemi Kłodzkiej, wyd. "BRAMA", Kłodzko 2011, s. 60-61