Historyczny opis parafii Gorzanów według Josepha Köglera – cz. V

Tłumaczenie: Włodzimierz Jan Delekta
Redakcja: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń

CZĘŚĆ II: Ogólnie o właścicielach wsi Gorzanów
Rozdział II O właścicielach dworu Muszyn (1)
Ten folwark ma swoją nazwę od jego byłych właścicieli, panów von Mosch. Leży powyżej dworu zamkowego i jest dziedzicznym dobrem rycerskim. Przed laty był dobrem lennym; 14 grudnia 1624 r. został zamieniony w alodium [majątek ziemski wolny od powinności lennych – red.].
Dobra te, wraz z częścią wsi, były w najstarszych czasach, o których można znaleźć pisane wiadomości, własnością panów von Stertz, gdyż w 1351 r., w piątek po Bożym Ciele [17 czerwca 1351 r.], Heinrich von der Stercz podarował swojej żonie, Katarzynie, 14 łanów [dawna jednostka podziału pól] w Jaszkowej Górnej [niem. Ober Hannsdorf] i 6 łanów w Gorzanowie jako dożywocie (2). Dobra te należały w 1361 r. do Rüdigera i Titza (duchownego w zakonie joannitów), braci von Sterz (3), którzy byli synami tegoż. Ci sprzedali swój udział w Gorzanowie, mianowicie 6 oczynszowanych łanów w 1361 r. w czwartek po św. Janie Chrzcicielu [1 lipca 1361 r.], Jerke von Muschin. (4)
W 1382 r., w niedzielę po św. Bartłomieju [25 sierpnia 1382 r.] Nickel von Muscheczim sprzedał 8 prętów [dawna miara dł.] (5) dziedzictwa „pod pługiem" w Gorzanowie i dwie części udziału w połowie ryb tamże Hansowi von Muscheczim. (6)
W roku 1384 Thamo (Thomas) von Muschim posiadał część Gorzanowa i Roszyce [niem. Roschwitz]. (7) Ci panowie von Moschin przyłączyli następnie do swych posiadłości część tutejszych dóbr rycerskich, której jednak po pewnym czasie znowu się pozbyli.
W 1418 r. właścicielem był tu Nickel Moschen. (8)
W 1517 r. właścicielem Gorzanowa był Wolfgang von Moschen (9), o którym są też jeszcze przekazy w 1547 r. (10)
W roku 1569 właścicielem dworu, zwanego jeszcze obecnie „Moschenhof" (dwór Muszyn), w Gorzanowie był Hans von Moschen. (11) Tenże w 1574 r. polecił wybudować, istniejący jeszcze, budynek mieszkalny. (12) Około 1579 r. zakupił on tzw. „Tylny Dwór" w Krosnowicach [niem. Rengersdorf] wraz ze wszystkimi przynależnościami. (13)
Po jego śmierci, która nastąpiła około 1583 r. (14) jego dwaj synowie: Friedrich i Hans von Moschen podzielili pozostawione dobra. Pierwszy z nich otrzymał dobra rycerskie w Krosnowicach, a drugiemu przypadł Gorzanów wraz z Hohendorf [Hohndorf – Wyszki]. 11 lutego 1606 r. obaj bracia, za przyzwoleniem starosty kłodzkiego, zawarli umowę spadkową. (15) Postanowiono w niej, że jeżeli jeden z nich umrze bez pozostawienia męskiego potomstwa, wówczas wszystkie jego dobra lenne i dziedziczne przejdą na własność drugiego. Ponieważ Friedrich von Moschen zmarł 7 czerwca 1613 r. w wieku 51 lat (16) i pozostawił po sobie tylko dwie córki – Rosinę i Susannę (17), jego dobra przypadły Hansowi von Moschen. Ten był w 1615 r. rajcą sejmiku hrabstwa kłodzkiego; wcześniej, w 1602 r. był urzędowym zarządcą tych ziem (18). W 1619 r., w czasie rebelii czeskiej, został wysłany jako deputowany stanów kłodzkich do Pragi. W 1622 r. po stłumieniu rebelii, skonfiskowano mu z powodu udziału w niej wszystkie dobra. Zmarł na początku następnego roku 1623. Pozostawił syna Maksymiliana i trzy córki o imionach: Rosina, Susanna i Maria. (19)
W 1624 r. musiały one opuścić ojcowskie dobra dziedziczne Gorzanów i Wyszki. Dobra te wraz z dobrami dziedzicznymi Heinricha Ratschina sprzedano Hansowi Arbogastowi, baronowi von Annenberg. 14 grudnia 1646 r. doba lenne zostały zamienione w dobra dziedziczne. Od tego czasu tzw. folwark Muszyn w Gorzanowie jest stale połączony z tutejszym kluczem dworskim.
15 grudnia 1651 r. folwark ten spłonął w czasie powstałego w nim pożaru. Spłonęło 600 owiec, 60 sztuk bydła rogatego, 2 konie 8 małdratów [dawna jednostka miary objętości zboża= ok. 674 litrów – red.] grochu, 12 małdratów zboża i nie wymłócone zboże w stodołach. (20)
Rozdział III O właścicielach tzw. „dworu Raczyn" (Ratschinhof)
Ten folwark leży na prawym brzegu Nysy niedaleko od tzw. Góry Dębowej (Eichberg), jest także starym dobrem rycerskim, był niegdyś dobrem lennym, został jednak przez cesarza Ferdynanda III 8 czerwca 1638 r. przekształcony z lenna w dobro dziedziczne. (21)
W 1481 r. dobra te należały do Nicolasa Schedel von Knoblachsdorf. (22) Tenże zakupił w1418 r., ósmego dnia po Trzech Królach [14 stycznia 1418 r.] od Otto von Pannwitza część prawa do połowu ryb w najniżej dolnej części. (23) W 1421 r. zakupił od braci Ratold połowę wsi Mielnik [niem. Melling] (4 łany). (24) Tenże sprzedał w 1427 r., na wigilię Trójcy Świętej [9 czerwca 1427 r.] położony powyżej tego folwarku wolny łan dóbr rycerskich pani Agathe, małżonce Ernsta Bertholdsdorf, jednak z tym zastrzeżeniem, że rzeka, przepływająca od Mielnika przez ten łan, ma stale wpływać bez przeszkód do stawu Nicklasa von Knoblauchsdorfa. (25) W 1432 r. tenże zakupił od Nickela von Hermannsdorf wieś Hermannsdorf [część Piotrowic – niem. Petersdorf; dawniej osobna wieś – red.]. (26)
W 1461 r. dobra te należały do Kaspra Schedel von Knoblauchsdorfa. (27) W roku 1474, wieczorem przed dniem apostołów Piotra i Pawła [28 czerwca 1474 r.] przekazał on swoje dobra, jeżeli miałby umrzeć bezpotomnie, dzieciom Otto Wottick von Ratschin. (28), małżonka jego siostry, Anny. (29) Tenże w roku 1474, w wieczór przed dniem świętych męczenników Fabiana i Sebastiana [19 stycznia 1474] zakupił od pani Ottilii von Nymanz te dobra w Gorzanowie, które pozostawił jej brat, Kaspar von Knoblauchsdorf. (30)
Wspomniany wyżej Wottick von Ratschin posiadał dobra Gorzanów i połowę Mielnika jeszcze w 1501 r., (31) a po nim jego synowie: Kaspar, Friedrich i Christoph von Ratschin. Drugi z nich w 1533 r. należał do rady właścicieli dóbr lennych w Kłodzku. (32) Ci trzej bracia posiadali wspólnie także część obecnego dobra wolno sędziowskiego. W roku 1522 zakupili oni także drugą część Mielnika. (33) W 1532 r. w piątek po Bożym Ciele [23 kwietnia 1532 r.], Friedrich von Ratschin odstąpił chłopa w Starym Waliszowie Johannesowi, hrabiemu zu Hardeck i Glatz i otrzymał w zamian od niego innego, w Gorzanowie. (34)
10 stycznia 1542 r. król Ferdynand I konfirmował przywileje braci von Ratschin. (35)
Kaspar i Christopf z Raczyna zmarli prawdopodobnie bezpotomnie a czterej synowie Friedricha podzielili około 1559 r. ojcowiznę. Z tego podziału, Georg – trzeci syn Friedricha – otrzymał tzw. obecnie dwór Raczyn wraz ze wsią Mielnik i częścią w Starym Waliszowie. (36) Tenże posiadał to wszystko jeszcze w 1585 r. (37)
Po jego śmierci dobra te wraz ze wszystkimi przynależnościami przypadły jego synowi Hannsowi von Ratschin. Tenże 10 lutego 1599 r. w Bystrzycy dźgnął sztyletem swojego gajowego Hansa Mayera z Radkowa[niem. Wünschelburg]. Gdy ten zmarł następnego dnia (38), za ten czyn Hans musiał zapłacić karę w wysokości 300 talarów. (39)
W 1625 z powodu udziału w rebelii czeskiej stracił 1/3 swojego majątku. (40) Ponieważ nie mógł wykupić swoich dóbr, zostały one w 1628 r. przekazane wraz z Mielnikiem i częścią Starego Waliszowa kredytorowi arcyksięcia Karola, (41) a przez tego sprzedane Hansowi Abrogastowi, który posiadał już pozostałe udziały szlachty w Gorzanowie. 8 czerwca 1638 r. majątek ten wraz z Mielnikiem oraz kilkoma chłopami i zagrodnikami przemieniono z lenna w dobra dziedziczne. (42)
21 czerwca 1794 r. w folwark ten uderzył piorun, jednak nie wyrządził większych szkód.

Przypisy:
1) [Ta częśc opisu wymaga osobnego opracowania, gdyż dane zawarte w edycji pierwszej księgi sądu ziemskiego w Kłodzku, zawierają więcej faktów, dot. początków rodu von Mosch, niż podaje Kögler. - W.D.].
2) Kłodzki protokół urzędowy z tegoż roku. [Najstarsza księga sądu ziemskiego w Kłodzku folio 15 b. GQ 5/s. 20 oraz przypis 1- uwaga: „w oryginale przekreślono" – W.D.].
Katarzyna wyszła po raz drugi za mąż za Konrada von Scholza (Conrat von Solcz), gdyż 13 stycznia 1361 w pierwszej księdze sądu ziemskiego w Kłodzku zapisano: „An dem achten Tage noch dem obristin Tage (5.01.1361) Ist Komyn vor mich Wolfhart von Czedelicz, Hapman czu Glatz, vnd vor mynns hirrin man yn eyn gehegit dink Conrat von Solcz vnd hat vor reycht vnd vorlangit synir elichen hawsfraw frauwe Elisabet czen hubyn czu Albirndorf vnd sexgesse (sic) czu dem Ratin myt allem rechten, alz her besessin vnd gehabit hat, nich awz czu nemende, czu eyme rechtin lipgedine. [Najstarsza księga sądu ziemskiego w Kłodzku folio 15 b. GQ 5/s. 76. Zapis ten wyjaśnia przyczynę anulowania zapisu dożywocia, zapisanego jej 17.06.1361 r. przez Heinricha von der Stercz - W.D.]
3) Tamże.
4) Oryginał aktu zakupu w archiwum zamkowym w Gorzanowie.
5) [Przyjmując, że pręt jako miara powierzchni wynosi 1/12 część łana, tj. ok. 1,5 ha, było to ok. 9 ha gruntu ornego. Przelicznik pręt: hektar zob. L. Barg, Demograficzny rozwój Polanicy od połowy XIV do początku XX w. [W:] H. Grzybowski, G. Wenzel, Polanica Zdrój wczoraj i dziś. T. 1 1347-1945. Nowa Ruda, 2006, s. 285].
6) Oryginał aktu zakupu w archiwum zamkowym w Gorzanowie.
7) Kłodzki protokół urzędowy z tegoż roku. [Najstarsza księga sądu ziemskiego w Kłodzku folio 82a, dwa zapisy z 21.01.1384. GQ 5/s. 140 – W.D.].
8) Archiwum zamkowe w Gorzanowie.
9) Księga miejska Bystrzycy Kłodzkiej. [Obecnie zaginiona II księga miejska tego miasta – W.D.].
10) Archiwum zamkowe w Gorzanowie.
11) Jego brat Christoph posiadał w latach 1548-1561 przy drodze, którą pędzono bydło na pastwisko, poniżej Zabłocia [niem. Krotenpfuhl] wolne dobro (sztambuch rodu Haugwitzów, s. 139), który obecnie posiada wolny kmieć Franz Volkmer.
12) Zgodnie ze znajdującą się na nim datą budowy.
13) Księgi ławnicze w Żelaźnie [niem. Eisersdorf].
14) Tamże.
15) Jego odpis w kopiale „tylnego dworu".
16) Tak brzmi napis na jego kamieniu nagrobnym w Idzikowie [niem. Kieslingswalde].
17) Archiwum zamkowe w Gorzanowie.
18) Archiwum kolegium kłodzkiego, sg. K 7.
19) Archiwum zamkowe w Gorzanowie.
20) Pisemna kronika ówczesnego mieszkańca Bystrzycy Kłodzkiej.
21) Protokół komisji w zbiorach archiwum w Piszkowicach. [Archiwum rozproszone w 2 połowie XIX w. - W.D].
22) Druga księga miejska Kłodzka. [WAP Wr. 82/21/0/2/2 – W.D.].
23) Kopia aktu kupna-sprzedaży w Gorzanowie.
24) Oryginał tamże.
25) Druga księga miejska Kłodzka. [WAP Wr. 82/21/0/2/2].
26) Oryginał w archiwum zamkowym w Gorzanowie.
27) Tamże.
28) Tamże.
29) Balb. tabell. genealog. [Tablice genealogiczne Bohuslava Balbina].
30) Trzecia księga miejska Kłodzka. [WAP Wr. 82/21/0/2/3].
31) Kancelaria urzędu w Korytowie [niem. Koritau]. [Rozproszone w drugiej połowie XIX w.].
32) Lib. Diplom. in Arch. Colleg. Glac. [Księga dyplomów (aktów mianowania) w Archiwum Kolegium Kłodzkiego].
33) Oryginał w archiwum zamkowym w Gorzanowie.
34) Tamże.
35) Kopia w Gorzanowie.
36) Księgi ławnicze w Mielniku.
37) Kopia aktu zakupu oraz księga miejska Kłodzka.
38) Pisemna kronika ówczesnego mieszkańca Bystrzycy Kłodzkiej.
39) Ówczesny protokół urzędu kłodzkiego.
40) Kopia sentencji u mnie.
41) W kancelarii zamkowej w Gorzanowie.
42) Akta komisyjne z 1649 r.