Historyczny opis parafii Gorzanów według Josepha Köglera – cz. II

Historyczny opis parafii Gorzanów według Josepha Köglera – cz. II

Tłumaczenie: Włodzimierz Jan Delekta
Redakcja: Krystyna Oniszczuk-Awiżeń

Spośród proboszczów tego kościoła znani są następujący:
1. Johannes Pleckenbauch. Był w 1456 r. altarzystą ołtarza Czterech Świętych Doktorów Kościoła w kościele parafialnym w Bystrzycy Kłodzkiej [niem. Habelschwerdt](1). Po pewnym czasie został plebanem w Gorzanowie. Ze względu na małe dochody z tej prebendy ówczesny administrator arcybiskupstwa praskiego, Wenzel von Crumlau, zezwolił mu także na zachowanie prebendy bystrzyckiej(2).
2. Michael Kern. Urodzony w Kłodzku [niem. Glatz]. Był proboszczem w 1508 r.(3) W 1516 r. znajdujemy go jako proboszcza w Ścinawce Górnej(4) [niem. Oberstein], dokąd został przeniesiony.
3. Paulus Jung. Także z Kłodzka. Zanotowany jako proboszcz z Arnsdorf [Gorzanów] w latach 1517 i 1524(5).
4. Stanislaus Wendeler. Był tu proboszczem w 1445 r.(6) [chodzi raczej o 1545 r. - red.].
5. Michael, którego nazwisko jest nieznane. Należał do zwolenników nowej nauki wiary Kaspra Schwenkfelda, a ponieważ w 1546 r. przez dłuższy czas nie było proboszcza w Bystrzycy, tutejszy [gorzanowski] proboszcz wygłaszał każdej niedzieli po południu kazania także tam(7).
6. Kaspar Stender. Początkowo był kanonikiem regularnym w Nysie, jednak za przykładem wielu mu współczesnych opuścił klasztor i ożenił się. Około 1554 r. był proboszczem w Gorzanowie, skąd w 1556 r. został przeniesiony do Bystrzycy(8). Jeżeli chodzi o jego wyznawanie wiary, to zależała ona od okoliczności. „Mógł on" - jak powiada stary rękopis(9) „obracać się jak płaszcz zgodnie z wiatrem i miał trzy konfesje, potrafił lepiej grać na gęślach, niż wygłaszać kazania". Ponieważ musiał w 1558 r., podobnie jak większość pozostałych proboszczów hrabstwa, stawić się przed cesarską Komisją Religijną w Kłodzku i wytłumaczyć się ze swego odstępstwa od doktryny, w sporządzonym przy tej okazji protokole(10) zapisano o nim, co następuje: „Caspar Stender, Plebanus in Hawelswerd, ordinis Cruciferorum de Neissa, uxoratusm homo garrulus, artificio ein Fiedler, tot habuit in fide varietates, quot chordas in testudine, Päbstisch, Lutherisch, Schwenkfeldisch". W ostatnich latach trwał prawdopodobnie przy nauce i porządku Kościoła katolickiego i zmarł w Bystrzycy Kłodzkiej w 1563 roku(11).
7. Johannes Münch. Przypuszczalnie był następcą na urzędzie swojego poprzednika. Podczas wizytacji generalnej kościołów, dokonanej przez archidiakona Naetiusa w roku 1560, stał się podejrzanym ze względu na wyznawaną wiarę(12). Tenże miał wówczas pole, przynoszące rocznie 15 korców zboża, rocznie 18 fur(13) siana, bardzo dobry las i staw. Łąka była w posiadaniu szlachty. Proboszcz otrzymywał za nią czynsz w wysokości 6 szylingów rocznie. Ponadto miał prawo do rocznej dziesięciny snopowej w wysokości 7 małdratów zboża(14). Tenże został skazany na zapłacenie 36 guldenów węgierskich za szkody, wyrządzone proboszczowi z Bystrzycy(15).
W tym czasie w hrabstwie kłodzkim znowu poczęły szerzyć się nowinki religijne, przede wszystkim jednak nauka Lutra, w większym niż dotychczas stopniu i wiele kościołów było stopniowo obsadzanych przez proboszczów nowej wiary. Także tutejszy proboszcz w 1564 r.
8. Jeremias Jordan przypuszczalnie przystąpił do religii luterańskiej. Podczas pełnienia przez niego czynności proboszcza, a to w wymienionym już 1564 r., 17 lipca, w tutejszy stary budynek plebanii uderzył piorun, wpadł do pomieszczeń, ale jedynie nieco uszkodził belki(16). W 1572 roku(17) wybudowano nowy budynek plebanii(18).
9. M. Johannes Schmied, który ponadto podpisywał się jako Faber. Tegoż zapisano jako proboszcza w Gorzanowie w latach: 1597-(19) i 1609-(20).
Po stłumieniu rebelii czeskiej, w której uczestniczyło także hrabstwo kłodzkie, w latach 1623 i 1624 wszyscy luterańscy kaznodzieje, których było ponad 60-(21), zostali na rozkaz cesarza Ferdynanda II wygnani z terenu hrabstwa, a wszystkie tutejsze kościoły znowu oddane pod zarząd katolickich kaznodziei. Przy tej okazji w grudniu 1623 r. w Gorzanowie został osadzony katolicki proboszcz(22), a był nim:
10. Adam Sebastian Weiß, Ślązak, z klasztoru cystersów w Henrykowie(23). Temuż przydzielono także, ze względu na brak księży katolickich, do opieki duchownej jako filię, parafię w Starej Łomnicy [niem. Altlomnitz]. Tenże założył najstarsze, zachowane jeszcze, księgi kościelne w Gorzanowie i w Starej Łomnicy. Za jego czasów także luterańscy mieszkańcy tej parafii stopniowo nawracali się na wiarę katolicką. W 1631 r. spowiedź wielkanocną w tej parafii odbyło już 840 parafian(24). Roczne dochody proboszcza z dziesięciny wynosiły 12 małdratów i 6 korców pszenicy(25). Wyżej wymieniony proboszcz zmarł tutaj pod koniec 1631 r. Po nim nastąpił:
11. Georg Augustin Wolf z Lubomierza [niem. Liebenthal] ze Śląska(26). Za jego czasów, mianowicie w 1633 r., w całym hrabstwie kłodzkim szalała zaraza. Także w parafii Gorzanów zmarło na nią kilkuset mieszkańców(27). Wyżej wymieniony proboszcz złożył rezygnację w 1635 r.(28) Jego następcą był:
12. Johannes Forst z Bambergu, kaznodzieja z zakonu Karmelitów. Tenże był tutaj proboszczem aż do 1662 r., kiedy zrezygnował(29). Na jego miejsce przybył w 1663 r.
13. Andreas Meola, Neapolitańczyk, do tego czasu nauczyciel domowy u tutejszych właścicieli dóbr(30). Za jego czasu część pola, posiadanego przez proboszczów tej parafii, została, za zgodą praskiego konsystorza, odstąpiona panom tych ziem, celem założenia na niej zwierzyńca. Jako odszkodowanie proboszcz otrzymał część byłego gruntu kmiecia, tzw. Kolbengut. Wspomniany proboszcz także zrezygnował w 1671 r a jego następcą został 25 sierpnia:
14. Heinrich Alois Beyer(31) Ślązak, będący dotąd tutaj kapłanem(32). Po trzech latach, 5 maja 1674 r.(33) został oddalony z tutejszej parafii(34), a po nim w roku 1674 nastąpił:
15. Christian Benedikt Wagner(35). Tenże urodził się w Kłodzku i był przez kilka lat kapłanem w Lewinie [niem. Lewin], a następnie przez krótki czas w Krosnowicach [niem. Rengersdorf]. W roku 1678 zrezygnował z probostwa w Gorzanowie(36) i został proboszczem w Ludwikowicach Kłodzkich [niem. Ludwigsdorf], skąd jednak został oddalony(37). W 1716 r. obchodził w Kłodzku 50-lecie swego kapłaństwa(38). Prawdopodobnie żył tam jako altarysta.
16. Georg Adam Lachnit z Międzylesia [niem. Mittelwalde]. Został po rezygnacji swego poprzednika, 27 października 1678 r., proboszczem w Gorzanowie(39). W 1690 r. 1 listopada został powołany jako proboszcz w swoim rodzinnym mieście, gdzie też zmarł 4 sierpnia 1703 r. w wieku 61 lat(40). Jego następcą w Gorzanowie był:
17. Christoph Jarisch z Radkowa [niem. Wünschelburg](41). Wcześniej był tutaj przez kilka lat kapłanem. Tenże zmarł tu w 1730 r.(42) Po nim urząd proboszcza objął:
18. Johann Friedrich Rupprecht, dotąd tutejszy kapłan. Urodził się w Skibie koło Kłodzka [niem. Scheibe bei Glatz](43) i zmarł w 1739 r.(44) Jako jego następcę zarekomendowano:
19. Ignaza Seipelta z Nowego Waliszowa [niem. Neuwaltersdorf], który już wcześniej od 8 lat był kapłanem w tej miejscowości. Za czasów jego urzędowania kościół w Starej Łomnicy z należącymi do niego wsiami, który od 1623 należał jako filia do probostwa w Gorzanowie, został 16 września 1755 r. oddzielony od parafii w Gorzanowie i przywrócono mu rangę samodzielnej parafii. W zamian za to, w 1786 do parafii Gorzanów przyłączono wieś Mielnik [niem. Melling], należącą do tego czasu do parafii w Krosnowicach. 12 października 1788 r. świętował on jubileusz 50-lecia swego kapłaństwa i pobłogosławił jednocześnie dwie pary małżeńskie, które także świętowały swój 50-letni jubileusz, a którym udzielał on ślubu. Od wczesnych lat życia chorował na podagrę a zmarł 11 lutego 1792 r. w wieku 85 lat. Po nim nastąpił:
20. Franz Dinter. Tenże, urodzony w Karłowie [niem. Karlsberg], został w 1776 r. we Wrocławiu [niem. Breslau] wyświęcony na kapłana. Od tego czasu był kapłanem w Gorzanowie. Zmarł 20 kwietnia 1806 r. w wieku 55 lat. Po nim nastąpił:
21. Anton Heinrich. Tenże urodzony w Kłodzku, został w 1790 r. kaznodzieją, następnie przez dwa lata był kapłanem w Lądku Zdroju [niem. Bad Landeck] i wreszcie przez 14 lat kapłanem w swoim rodzinnym mieście.
**
Oprócz niego posługi duchowne w parafii Gorzanów pełnią obecnie (1807 r.) jeszcze dwaj kapłani. Poddani, przypisani do dóbr proboszcza, to jeden ogrodnik i jeden chłop, posiadający chatę.
Spośród kapłanów, którzy obok proboszczów spełniają posługę duchowną w tej parafii, znani są następujący.
Po ponownym wprowadzeniu religii katolickiej posługę duchowną w Gorzanowie sprawował początkowo tylko proboszcz. W połowie XVII w. został tutaj osadzony także kapłan. Na początku XVIII w. było dwóch kapłanów.
1. Christoph Wenzel z Nowej Rudy [niem. Neurode]. Był tu kapłanem w 1664 r.(45) W 1677 r. został proboszczem w Krosnowicach, gdzie też zmarł w tutejszym kościele 14 lutego 1695 r. w skutek wylewu krwi do mózgu(46). 2. Heinrich Alois Bayer został tutaj kapłanem w 1668 r., a w 1671 r. proboszczem(47). 3. Jacob Joseph Wesäus został kapłanem w 1682 r.(48) 4. Christoph Jarisch był tu kapłanem w 1684 r.(49) a w 1690 r. otrzymał tutejszą parafię, którą zarządzał przez 40 lat. 5. Joh. Christian Ritter. Tenże został tu osadzony w 1690 r. jako kapłan(50). W roku 1697 został proboszczem w Wojciechowicach [niem. Königshain], gdzie zmarł 11 lutego 1733 r. w wieku 66 lat(51). 6. Joseph Jeremias Renner, urodzony w Zdoňovie [niem. Merkelsdorf bei Braunau](52). Początkowo odbywał przez ¾ roku nowicjat w zakonie Kapucynów. Ponieważ czuł się jednak zbyt słabym, aby móc się podporządkować surowym regułom zakonu, został pielgrzymem, a od 1705 r. kapłanem w Gorzanowie(53). W 1713 r., kiedy w Starej Łomnicy szalała zaraza, zgłosił się do posługi duchownej przy zarażonych chorobą. W 1717 r. został przeniesiony z Gorzanowa jako proboszcz do Krosnowic. Tam w 1730 r. prowadził Bractwo Trójcy Świętej i zmarł 6 lipca 1743 r.(54) 7. Johannes Leimberer. Był tutaj kapłanem w 1707 r.(55) Potem został przeniesiony do Wojborza [niem. Gabersdorf]. W 1715 r. został proboszczem w Ścinawce Dolnej [niem. Niedersteine], gdzie zmarł 27 grudnia 1725 r.(56) 8. Joseph Herdler z Jodłowa [niem. Thanndorf] był tutaj około 1717 r. kapłanem, w roku 1719 został przeniesiony do Krosnowic(57), skąd w 1729 r. odszedł do Starego Wielisławia [niem. Altwilmsdorf]. W 1735 r. był proboszczem w czeskim Vitkovie [niem. Wigstädtel], gdzie też zmarł 21 lutego 1744 r.(58) 9. Johannes Jacob Kugler. Był tu kapłanem w 1716 r.(59) 10. Friedrich Rupprecht. Był tu kapłanem w 1719 r., a w 1731 r. proboszczem(60). 11. Johann Georg Weigang z Żelazna [niem. Eisersdorf]. Tenże był kapłanem w 1724 r. W roku 1732 został przeniesiony do Ołdrzychowic Kłodzkich, gdzie zmarł 14 października 1742 r. (61) 12. Ignaz Seipel. Był tu kapłanem w 1731 r., a w 1739 r. proboszczem. Zmarł w 1792 r. 13. Franz Nentwig ze Starego Wielisławia był tu kapłanem w 1738 r.(62), a w 1747 r. proboszczem w Jaszkowej Dolnej [niem. Niederhannsdorf], gdzie zmarł 15 października 1767 r.(63) 14. Joseph Mattersdorfer. Był tu kapłanem w 1740 r. Zmarł w Bystrzycy 25 lutego 1748 r. także jako kapłan(64). 15. Joseph Schäfer, Ślązak, był tu kapłanem w 1743 r. a w 1752 r. proboszczem w Trzebieszowicach [niem. Kunzendorf], gdzie zmarł 16 marca 1786 w wieku 82 lat(65). 16. Ignatz Nimbs z Szalejowa Górnego [niem. Oberschwedeldorf] był tu w 1744 r. kapłanem(66), a następnie w Kłodzku, skąd w roku 1761 zastał przeniesiony jako proboszcz do Konradowa [niem. Konradswalde], gdzie zmarł 10 listopada 1803 r. w wieku 86 lat(67)17. Dominikus Heymann z Ołdrzychowic Kłodzkich [niem. Ullersdorf] był tu w 1749 r. zatrudniony jako kapłan. W 1764 r. został proboszczem w Roztokach [niem. Schönfeld], gdzie zmarł 1 kwietnia 1779 r. 18. Anton Folkmer ze Strachocina [niem. Schreckendorf] był tu kapłanem w 1751 r. Zmarł tamże jako altarysta 5 października 1793 r., w wieku 72 lat. 19. Thaddäus Stettmeyer z Lądka, przedtem kapłan w Różance [niem. Rosenthal]. Tenże był w 1757 r. kapłanem w Kłodzku. Stamtąd został przeniesiony w 1761 r. do Gorzanowa. W 1772 r. został proboszczem w Starej Łomnicy, gdzie zmarł 31 marca 1805 r. 20. Franz Ulrich z Bożkowa [niem. Eckersdorf]. Tenże był tu kapłanem w 1773 r., jednak już po kilku miesiącach został przeniesiony do Krosnowic. W 1777 r. został proboszczem w Szalejowie Górnym. Ponieważ jednak musiał tę parafię opuścić po trzech miesiącach z powodu sporu o prawo prezentacji, otrzymał w zamian parafię w Racławicach Śląskich [niem. Deutsch Rasselwitz]. Po czterech latach został stamtąd przeniesiony do Włodzienina [niem. Bladen], gdzie zmarł 12 marca 1801 r. w wieku 55 lat(68). 21. Jakob Schubert z Kłodzka. Był następcą poprzedniego jako kapłan w Gorzanowie a potem był kapłanem w Wambierzycach [niem. Albendorf]. Odszedł na Śląsk i został początkowo kapłanem, potem zaś proboszczem w Lubomierzu [niem. Liebenthal]. 22. Anton Hütter z Nowego Waliszowa [niem. Neuwaltersdorf]. Był tu kapłanem od 1776 r. dopóki nie został w 1805 r. proboszczem w Starej Łomnicy. 23. Franz Dinter był kapłanem w latach 1777-1792. W ostatnich latach był tu proboszczem. 24. Josef Vogel z Pławnicy [niem. Plomnitz]. Starszy kapłan w Gorzanowie. Zatrudniony w 1795 r. 25. Emmanuel Läufer z Mielnika. Młodszy kapłan. Zatrudniony od 1805 r.
Spośród innych sług kościelnych w Gorzanowie znani są ze starych czasów następujący: w 1618 r. Ernst Schweidler był tutaj skrybą kościelnym (zwany teraz nauczycielem)(69). W 1560 r. kościelnymi byli Ernst Gerhard i N. Peschke(70).
c.d.n.
Przypisy:
1) Archiwum przy Kolegiacie Kłodzkiej. Litera M nr 12. 2) Tamże. 3) W księdze miejskiej Kłodzka z lat 1499-1530. [WAP Wr. 82/21/0/2/3]. 4) Tamże. 5) Tamże. 6) Księgi ławnicze Starego Wielisławia. 7) Dawna rękopiśmienna kronika Bystrzycy Kłodzkiej. 8) Rękopiśmienna kronika ówczesnego mieszkańca Bystrzycy Kłodzkiej. 9) Tamże. 10) In libro Decan. ab Archid. Neaetio a. 1560 conscripto fol. 20. [zapisano w księdze dekanatu archidiakona Neaetiusa w roku 1560 folio 20, zob. GQ/III, s. 49 – WD]. 11) Rękopiśmienna kronika ówczesnego mieszkańca Bystrzycy Kłodzkiej. 12) In eodem libro: Decan. ab Archid. Neaetio a. 1560 conscripto fol. 24 [por. GQ/III, s. 42 – WD ]. 13) [Korzec i małdrat – dawne miary wielkości zboża. W Prusach w 1816 r. 1 małdrat =12 korców=3 beczki = 674,1 litrów. Ze względu na wielkie różnice, występujące w wielkości jednostek obliczeniowych wagi i pojemności w różnych krajach i niemożliwości ustalenia, jaki system obliczeniowy stosował Neaetius w swoich notatkach, zrezygnowałem z przeliczania jednostek obliczeniowych ma miarę metryczną. - WD]. 14) Lib. Decan. Christ. Neaetii, fol. 24. [GQ/III, s. 42 – WD]. 15) Copia sententiae in libro decan. Neaetii fol. 142. [Kopia wyroku w księdze dekanatu Neaetiusa folio 142; GQ/III, s. 86-87 – WD]. 16) Rękopiśmienna kronika ówczesnego mieszkańca Bystrzycy Kłodzkiej. 17) Zgodnie z napisem, znajdującym się nad wejściem. 18) Który to budynek jest do dziś (1807). 19) Najstarsza księga chrztów Międzylesia. 20) Rękopis ówczesnego mieszkańca Kłodzka. 21) Aelurius, Glaciographia s. 302. 22) Archiwum parafialne w Łomnicy. 23) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 24) Lib. Decan. Hieron. Keck. Fol. 139. [GQ/III, s. 201 – WD]. 25) Tamże. 26) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 27) Księgi pogrzebowe Gorzanowa i Starej Łomnicy. 28) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 29) Tamże. 30) Tamże. 31) Originale investiturae in archiv. Decan. tit. Invest. [Oryginał aktu inwestytury w archiwum dekanatu kłodzkiego]. 32) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 33) W archiwum dekanatu kłodzkiego, wśród pism parafii Gorzanów. 34) Index rescriptionum Archiepisc. ab 1613 usque 1680 in archiv. Decan. [Indeks pisemnych odpowiedzi arcybiskupstwa od 1613 do 1680 r. w archiwum dekanatu]. 35) W archiwum dekanatu kłodzkiego, wśród pism parafii Gorzanów. 36) Tamże. 37) W archiwum dekanatu kłodzkiego, wśród akt parafii Ludwikowice Kłodzkie. 38) Diarium Capellan. Glac. 39) Originale investiturae in archiv. Decan. tit. Invest. 40) Archiwum parafialne w Międzylesiu. 41) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 42) Tamże. 43) Tamże. 44) Tamże. 45) Archiwum dekanatu. 46) Archiwum parafialne w Lewinie. 47) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 48) Tamże. 49) Tamże. 50) Tamże. 51) Archiwum parafialne w Wojciechowicach. 52) Archiwum parafialne w Krosnowicach. 53) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 54) Archiwum parafialne w Krosnowicach. 55) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 56) Archiwum parafialne w Ścinawce Dolnej. 57) Archiwum parafialne w Krosnowicach. 58) Pisemna wiadomość ówczesnego mieszkańca Lesicy [niem. Freiwalde – wieś koło Międzylesia]. 59) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 60) Tamże. 61) Archiwum parafialne w Ołdrzychowicach Kłodzkich. 62) Archiwum parafialne w Gorzanowie. 63) Archiwum dekanatu. 64) Tamże. 65) Archiwum parafialne w Trzebieszowicach. 66) Archiwum w Konradowie. 67) Archiwum dekanatu. 68) „Schlesische Provinzialblätter”, marzec s, 317. 69) Księga chrztów z 1591 r. w Bartošowicach [niem. Böhmisch Batzdorf]. 70) Lib. Decan. Christ. Neaetii, fol. 24.