„Górne dobra korytowskie” w opisie Josepha Köglera (cz. III) – tłum. W. Delekta; red. K. Oniszczuk-Awiżeń

„JOSEPH KÖGLER: HISTORISCHE NACHRICHTEN VON DEN IN GLATZER DISTRIKT GELEGENEN DÖRFER: KAMNITZ, REICHENAU, LUDWIGSDÖRFEL UND DEM ENGEL- UND RÜBISCHGUT IN OBERSCHWEDELSDORF AUS DEN SOGENANNTEN KORITAUER OBERGÜTERN. AUS ALTEN URKUNDEN GESAMMELT UND DEM WOHLGEBORENEN HERRN ANTON FRANZ ALS GEGENWÄRTIGEM ERBHERRN BESAGTER GÜTER ZUM ZEICHEN DER FREUNDSCHAFT GEWIDMET VON JOSEPH KÖGLER ZUR ZEIT KAPLAN IN RENGERSDORF AM 1. JANUAR 1796“.

Taki tytuł nadał Joseph Kögler, swojemu kolejnemu opracowaniu, poświęconemu tzw. „Górnym dobrom Korytowskim" (niem. Koritauer Obergütern). Są to: Kamieniec (niem. Kamnitz); Niwa (Reichenau); Tworów (Ludwigsdörfel) oraz dwie nieistniejące obecnie miejscowości, niegdyś samodzielne majątki, Engelgut i Rübischgut, scalone w ramach komasacji gruntów, dokonanej za czasów Wallisa, w wieś Szalejów Górny (Oberschwedelsdorf).

III O MAJĄTKU RÜBISCHGUT W SZELEJOWIE GÓRNYM
Ta wieś, w starych dokumentach zwana Oberschweydlerdorf, leży w odległości mili na zachód od Kłodzka i składa się z różnych części. Dwa folwarki, mianowicie tzw. Rübischhof i Engelhof, należały niegdyś przez długi czas do dominium Korytów. Obecnie posiada je pan Anton Franz, który zakupił je i wszystkie przynależności wraz z tzw. Górnymi Dobrami Korytowskimi. Rübischg, 2,5 łana, leży naprzeciw kościoła farnego. Pola te przecina rzeka Bystrzyca. Do tego dobra należą obecnie tylko dwaj chałupnicy. Położony na tym gruncie nad Bystrzycą młyn żbożowy i tartak został zastrzeżony podczas sprzedaży wraz z kilkoma łąkami jako własność dominium Korytów.
Bonawentura Kler→Adam Edler→Hans Ratold von Donig.
Najtarszym, znanym z imienia i nazwiska, właścicielem tego dobra był Bonawentura Kler. Po nim posiadał je Adam Edler. Następnie przeszło ono na własność Hansa Ratolda, zwanego też von Donig.(1)
Miał on żonę Ottylę (Ottilia) von Donig [po której przejął nazwisko rodowe i herb, gdyż sam nie był szlachcicem (brak przedrostka von przy nazwisku Ratold) - uwaga WJD]. Nie miał dzieci.
1555 Melchior von Donig→1559 książę Ernest→1578 Anton von Stangenheim
Po jego śmierci, która nastąpiła w 1555 r.(2) majątek ten przejął jego brat, Melchior von Donig.(3) Podobnie jak jego brat także on posiadał jednocześnie górny dwór w Starym Wielisławiu. Zmarł w 1559 r. (4) prawdopodobnie bez spadkobierców. Potem dobro to jako majątek bezpotomnie zmarłego lennika, przypadł księciu Ernestowi, ówczesnemu zastawnikowi Hrabstwa Kłodzkiego.(5)
Następnie otrzymał je jako lenno Anton von Stangenheim, będący wówczas cesarskim leśniczym w Hrabstwie. Po śmierci tegoż w 1579 r. majątek ten jako wałsność bezpotomnie zmarłego lennika przejął cesarz Rudolf II, będący także hrabią kłodzkim.
1580 - Bernauer i Popp
4 maja 1580 r. rezydujący na zamku w Pradze cesarz wystawił akt nadania tego dobra o powierzchni 2 łanów gruntów ornych, stawu wraz ze wszystkimi przynależnościami jako majątek dziedziczny swoim dwóm kamerdynerom – Kasprowi Bernauerowi (Caspar Bernauer) i Hansowi Poppowi (Hans Popp) jako wynagrodzenie za ich wierną służbę.(6)
1580 Friedrich von Falkenheim
W poniedziałek po Janie Chrzcicielu 1580 r. Bernauer i Popp sprzedali tę ziemię za 2050 kop Fryderykowi von Falkenhaimowi (7) [następująca wstawka w autografie nie może dotąd zostać przyporządkowana, dem die Bauern und [...] im Wilmsd. (Archiwum kolegiaty, sg. Q8) – uwaga dr. Pohla].
Tenże [Friedrich von Falkenhaim - WJD] otrzymał 18 stycznia 1608 r. za 1000 kop od cesarza Rudolfa II urbarz piwny dla tego folwarku.(8)
Browar, z którego w 1648 r. pozostały tylko resztki murów, miał dostarczać piwo dla czterech wiosek.(9)
1612 Gottfried von Rübisch
Po śmierci Fryderyka von Falkenheima, która nastąpiła w 1612 r. folwark ten posiadał lub zamieszkiwał tamtejszy budynek Gottfried von Rübisch, cesarski radca i pułkownik, żonaty z córką poprzednika, Anną Margaretą. Od niego dobro to otrzymało nazwę Rübischhof. Anna Margareta odziedziczyła po śmierci jej brata, Siegfrieda von Falkenhaima, w 1617 r. całe dominium Korytów (zob. cz. I KAMIENIEC). Od tego czasu Rübischhof był stale połączony z dominium Korytów, dopóki nie zakupił go pan Anton Franz.

{Uzupełnienie, sporządzone przez Josepha Köglera, do rozdziału III „Rübischhof“}
W 1524 r. folwark ten, wraz ze stawem, posiadał Ulrich hrabia zu Hardeck, ówczesny dziedzic Hrabstwa Kłodzkiego.(10)
Później posiadał go Ventur Kler, po nim Adam Edler. (11) Potem w roku 1550 Hans Ratold von Zdanitz. W 1560 r. posiadał go Ernest Bawarski jako ówczesny zastawnik Hrabstwa.(12)
Tenże zmarł 7 grudnia 1560 r. W 1575 r. właścicielem tego folwarku był Anton von Stangenheim, cesarski nadleśniczy w Hrabstwie; tenże zmarł w 1579 r.(13)
W 1519 roku posiadał go Georg Geisler.(14)
1534 Hans [Clever? - uwaga dr. Pohla]. Małżonką Hansa Ratolda była Ottilia z domu von Donik ze Ścinawki Dolnej [w rękopisie następuje w tym miejscu niemożliwa od odczytania notatka – uwaga dr. Pohla].
W 1519 r. prawo połowu ryb w Bystrzycy na odcinku od folwarku Jerzego Geislera do folwarku Jana Gepparta (teraz od Rübischhof do Amtshof) [do Georga Geislera? w rękopisie nieczytelne – uwaga dr. Pohla.]

IV O ENGELHOF W SZALEJOWIE GÓRNYM
1590 Hans von Walditz→1596 Friedrich von Wallwitz
Tenże [folwark] jest położony w najwyższej części wsi W dawnych czasach dobro to było lennem i powstało z wykupionych przez Hansa von Walditza gsopsodarstw kmiecych.(15)
Tenże posiadał je już w 1578 r.(16)
Około roku 1596 był nim Fryderyk (Friedrich) von Walditz, prawdopodobnie syn poprzedniego.(17)
1601 Christoph Donig
W 1601 roku sprzedał on [Friedrich von Walditz – uwaga WJD] te dobra Christophowi Donigowi ze Ścinawki Dolnej.(18)
Tenże zakupił 12.04.1612 r. od Seifrieda von Falkenheima dobro Niwa wraz z lennem kościelnym (prawem patronatu nad kościołem) i wszystkimi przyleżnościami (zob. cz. II NIWA), jednak dobra te ze względu na jego udział w powstaniu przeciwko cesarzowi zostały mu skonfiskowane przez Cesarską Komisję Alienacyjną w listopadzie 1623 r. a on sam skazany na karę wiecznego więzienia.(19)
1628 Carl Peter von Strasolde
1 marca 1628 r. dobra, skonfiskowane Dawidowi baronowi von Logau (David Freiherr von Logau) i Krzysztofowi von Donigowi (Christoph von Donig): Słupiec (Schlegel); Dzikowiec (Ebersdorf/Neurode); Mikowice (Mügwitz); Niwa (Reichenau) i obecny Engelhof w Szlejowie Górnym z prawem patronatu nad kościołem, sprawowania sądów wyższych i niższych itp. przekazane Karolowi Piotrowi von Strasolde (Carl Peter von Starsolde) jako rekompensata za jego żądanie spłacenia mu długów. Dziedzicznie otrzymał on jednak tylko Niwę. Pozostałe przyznano mu jako lenno, tak jak było to przed ich konfiskatą.(20)
1629 Johann Angelo von Marganthe
Tenże [Carl Peter von Strasolde – uwaga WJD] sprzedał 11 września 1629 r. Słupiec, Niwę, tak zwany obecnie Engelhof w Szalejowie Górnym oraz karczmę w Mikowicach cesarskiemu radcy Janowi Aniołowi z Marganthe (Johann Angelo von Marganthe), panu na Woliborzu (Volpersdorf) i Słupcu.(21)
Folwark w Szalejowie Górnym został nazwany Engelsdorf właśnie od niego.
1637 Georg von Gronenberg
Od niego w 1637 r. Georg von Gronenberg cesarski radca, ówczesny pan dziedziczny na dzisiejszych dobrach Mystrovskich (Mystrovskische Güter) w Szalejowie Górnym kupił dobra Niwa, Engelhof oraz karczmę w Mikowicach.(22)
Skutkiem jego starań była decyzja cesarza Ferdynanda III z 22 listopada 1638 o zmianie statusu Engelhof i karczmy w Mikowicach z dobra lennego w dobro dziedziczne.(23)
1640 Wolfgang Ferdinand von Fitsch
20 października 1640 r. Georg von Gronenberg, cesarski radca, sprzedał oba dziedziczne dobra rycerskie – Niwę i Engelsdorf w Szalejowie Górnym – wraz z karczmą w Mikowicach, która spłonęła przed kilkoma laty, Wolfgangowi Ferdynandowi von Fitschowi, cesarskiemu pułkownikowi, za 4000 śląskich talarów.(24)
Wolfgang Ferdinand von Fitzsch został w 1642 r. komendatem twierdzy Kłodzko a w 1647 r. kupił dominium Korytów (zob. cz. I KAMIENIEC).
1652 Otto Heinrich baron von Fitsch
Po śmierci Wolfganga Ferdynanda vo Fitscha dzidzicem wszystkich pozostawionych przez niego dóbr został jego syn Otto Heinrich (zob. cz. I KAMIENIEC). Ten przez dokonanie wymiany posiadłości z kłodzkim kolegium jezuickim w 1623 r. dołączył do folwarku niedaleko położone, opuszczone gospodarstwo wolnego kmiecia o wielkości 12 prętów, zwane Tiefengrunt, dając w zamian jezuitom inne, także opuszczone, gospodarstwo wielkości 9 rut, położone w Szalejowie Górnym i zwane Bachgut. Jednak zatrzymał dla siebie zagajnik, położony za Wolanami a należący do Bachgrund.(25) Należy on jeszcze dzisiaj do Engelshof i zwie się Bachstück.
1675 Otto Ferdinand baron von Fritsch→1865 Johann Isaias von Hartig
Otto Heinrich baron von Fitsch odstąpił w 1675 r Kamieniec i Engelhof swojemu synowi, Ottonowi Ferdynandowi. Tenże sprzedał je w 1865 r., podobnie jak jego ojciec pozostałe dobra dominium Korytów, Janowi Izajaszowi von Hartigowi (zob. cz. I KAMIENIEC). Od tego czasu Niwa i Engelshof pozostawały w składzie dominium Korytów, dopóki nie zakupił go pan Anton Franz.

{Uzupełnienie, sporządzone przez Josepha Köglera, do rozdziału IV „Engelhof“}
Christoph von Donig, pan na tych dobrach, pełnił przez pewien czas w czasie „czeskiej rebelii“ w 1620 roku rolę zarządzającego urzędem w Kłodzku.(26)
Jego żoną była Judyta (Judith) von Ronau. Miał z nią czterech synów i córkę.(27)
W 1684 r. Otto Ferdynand baron von Fitschen zakupił od Cesarskiej Komisji Alientacyjnej prawo połowu zwierzyny grubej w lasach, należących do Engelhof (11 sznurów) za 51 florenów oraz prawo sprawowania sądów wyższych nad osiadłym tam krojczym (krawcem)(28) za 5 florenów, roczny czynsz sądziowski w Kamieńcu (2 folreny i 20 grajcarów), za 51 florenów, 51 grajcarów i 3/4 halerza oraz prawo do połowu grubej zwierzyny w lasach, przynależnych do dobra wolnosędziowskiego (10 sznurów) za 30 florenów. Suma: 137 fl. 51 gr. 2/3 halerza.
Hans von Walditz, właściciel obecnego Engelhof, chciał w 1590 r. zbudować młyn w górnej wsi, co jednak zostało mu zakazane.
V TWORÓW
To miejsce jest położone na najbardziej odległych gruntach dobra Engelhof. W 1683 r. przy istniejącym już wówczasm młynie, zwanym Wiesenmühle, wybudowano dwa domy, a w roku 1706 jeszcze siedem dalszych, na polecenie Jana Izajasza von Hartiga z Korytowa(29) i nadano (temu przysiółkowi) nazwę Ludwigsdörfel, prawdopodobnie dlatego, że jeden z jego czterech synów miał na imię Ludwig. Początkowo przysiółek ten wchodził w skład gminy Niwa.(30)
Potem, jak wzrosła liczba wybudowanych tu domów, utworzono osobną gminę wiejską. Obecnie znajdują się w niej: młyn, karczma zbudowana dopiero w 1795 r. i 14 zagrodników. (31)
Przysiółek ten od czasu jego powstania należał stale do dominium Korytów, obecnie należy do niego tylko nowo wybudowana karczma. Pozostałe części tego dobra zostały przekazane wraz z Górnymi Dobrami Korytowskimi drogą kupna panu Antonowi Franzowi.
Przypisy:
1W pismach z 1601 r., dotyczących sporu o sąsiadującą z tym dobrem łąkę, w kłodzkim archiwum kolegiaty O.10.g.h. [uwaga dr. Pohla, GQ Bd. VI, H..3 s.100 nr. 476]. To samo w księdze dekanatu Neätiusa [dr. Pohl postawił tu znak zapytania, gdyż ta część księgi dekanatu Neätisa została w nieznanym czasie usunięta z poszytu a tym samym nie znalazła się w GQ 3 – uwaga WJD].
2Zgodnie z treścią epitafium na jego nagrobku w kościele w Szalejowie Górnym.
3patrz przypis 1.
4W księgach ławniczych ze Starego Wielisławia.
5patrz przypis 1.
6Oryginał w listach dotyczących Górnych Dóbr Korytowskich
7Tamże.
8J.w.
9Notatka o dobrach Korytów w pismach dotyczących Korytowa w archiwum zamkowym w Piszkowicach.
10W kłodzkiej księdze miejskiej [uwaga dr. Pohla, 1414-1544, GQ Bd. VI, H. 1 s.41].
11W archiwum kolegiaty kłodzkiej sg. 0.10.
12W księdze dekanatu Christopha Neätiusa [uwaga dr. Pohla, GQ III, s. 53].
13W księdze misji (Missionsbuch) na ratuszu w Kłodzku.
14W archiwum Wolan, w dokumencie z 1519 r.
15Wyciąg przywilejów tego dobra w kłodzkim urzędzie podatkowym.
16Relacja z pomiaru mili miejskiej (Meilenmessung) [odległości jednej mili od miasta (Kłodzka). Na tym terenie nie można było uprawiać ani rzemiosła, ani handlu czy warzenia i wyszynku piwa, gdyż wyłączne prawo do tej działalności posiadali mieszkańcy danego miasta- uwaga WJD] z 1578 r.
17W pismach biblioteki w Piszkowicach.
18Wyciąg przywilejów tego dobra w kłodzkim urzędzie podatkowym.
19W archiwum kolegiaty kłodzkiej sg. B3 [uwaga dr. Pohla, Glätzische Miscellen II s.50].
20Kopia aktu nadania w dokumentach korytowskich w Piszkowicach.
21Kopia listu konfirmacyjnego datowana 2 kwietnia 1637 tamże.
22Kopia aktu kupna-sprzedaży z 1838 r.
23[Uwaga dr. Pohla, kopia?] z tego także tam [uwaga dr. Pohla, Gli w archiwum kolegiaty?] K.10.
24Oryginał konfirmacji, datowany 15 października 1643 r., wśród dokumentów Górnych Dóbr Korytowskich.
25Kopia tego aktu wymiany w kancelarii w Korytowie oraz w archiwum kolgiaty w Kłodzku sg. K.10.
26Na podstawie dokumentu z 1620 r. w kancelarii w Wolanach.
27Jego własna wiadomość w archiwum zamkowym w Piszkowicach.
28Wyciąg z protokołu komisji alienacyjnej.
29W księgach ławniczych z Kamieńca.
30Tamże.
31W księgach dominium.