Fenomen dawnej karty pocztowej

Moda na ten rodzaj korespondencji zrodziła się w połowie XIX w. i trwała przez ponad 150 lat. W 1865 r. po raz pierwszy wpadł na pomysł wprowadzenia do obiegu tzw. „pocztowe listki” (niem. Postblatt) tajny radca dr Heinrich Stephan. Jednak propozycja jego, potraktowana jako zamach na uświęconą przez tradycję tajność prywatnej korespondencji, została odrzucona przez Niemiecką Pocztę. Tymczasem w 1868 r. Poczta Cesarska Austro-Węgierska zaakceptowała podobny pomysł Emmanuela Hermanna – prof. ekonomii na Akademii Wojskowej w Wiedniu i zdecydowała się na rozpowszechnianie odkrytych kart pocztowych. Karty te od razu spotkały się z pełną aprobatą i zrobiły ogromną karierę. W ciągu 3 ostatnich miesięcy 1869 r. na ziemiach Korony Habsburskiej rozprowadzono blisko 3 mln tego typu kart. W ślad za tymi poszły kolejne kraje, a od 1875 r. pocztówka zadomowiła się na dobre w obiegu międzynarodowym.
W 1870 r. pojawiła się pierwsza ilustrowana karta pocztowa. Pretendentów do miana jej odkrywcy było wielu. Jedna z koncepcji wiąże narodziny tego pomysłu z wybuchem wojny prusko-francuskiej. Mała winietka na karcie przedstawiała artylerzystę. Początkowe ilustracje były niewielkie, zajmowały tylko część górną kartonika, miejsce poniżej przeznaczano na korespondencję. Z czasem jednak coraz bardziej rozbudowywano ilustracje i korespondencję, już bardzo ograniczoną, zamieszczano w każdym wolnym polu, najczęściej na brzegach. W powszechne użycie weszły terminy: „recto” przeznaczone wyłącznie na adres odbiorcy i znaczek oraz „verso” – strona spodnia, służąca do korespondencji i do ilustracji. Do 1904 r. przepisy nie pozwalały na sporządzanie korespondencji na stronie adresowej. Powstanie współczesnego wzoru karty datuje się na rok 1905 – odtąd karta ma jedną stronę „obrazkową”, a drugą przeznaczoną na korespondencję i adres.
Moda na wysyłanie kart pocztowych przy każdej okazji przybierała dawniej wręcz maniakalną postać.
W samej Anglii w latach 1894–1914 było w obiegu ok. 20 miliardów kart, a w Niemczech tylko w jednym roku 1905 – ok. 7 miliardów.
Fenomen dawnej karty pocztowej polega na tym, że te niewielkie kartoniki służące jawnej korespondencji nie tylko zrobiły oszałamiającą karierę jako nowa forma komunikacji międzyludzkiej, ale także jako przedmiot kolekcjonerskich namiętności i pasji. Stosunkowo późno włączyły się do tych filokartystycznych zainteresowań instytucje muzealne i biblioteczne. Ale niemal od samego początku karty pocztowe gromadzone były do celów dokumentacyjnych przez Bibliotekę Narodową we Francji.
W ziemiach polskich rozwój ruchu kolekcjonerskiego także rozwijał się od końca XIX w. W 1900 r., podczas wystawy kart pocztowych, zorganizowanej w Warszawie, na której zaprezentowano ok. 60 tys. obiektów, przeprowadzony został konkurs lingwistyczny na najtrafniejszą jednowyrazową nazwę karty pocztowej. Zgłoszono ok. 100 propozycji, a zwyciężyła: POCZTÓWKA.
Muzeum Ziemi Kłodzkiej w Kłodzku także gromadzi dawne karty pocztowe. Jest to stosunkowo młody zbiór, pierwsze dwie karty zakupione zostały w 1980 r. W skład kolekcji wchodzą przede wszystkim karty krajobrazowe z widokami miejscowości Ziemi Kłodzkiej, z okresu od końca XIX w. do lat 60. XX w. Jest to wiodący profil kolekcji, liczącej dziś ponad 2100 kart, wśród których najcenniejszymi i najpiękniejszymi są karty typu „Pozdrowienia z…”, wykonane w technice litograficznej i chromolitograficznej. Karty te są cenne dla muzealników z racji ich wartości historycznych i walorów ikonograficznych. Dokumentują bowiem przemiany zachodzące w naszym kulturowym krajobrazie, prezentują nieistniejące już obiekty architektoniczne, a czasem są jedynym dowodem funkcjonowania w terenie dawnego zagospodarowania turystycznego.
Podczas spotkania organizowanego dnia 8.08.br. w okazji jubileuszu 60. lecia Muzeum Ziemi Kłodzkiej, miałam przyjemność wygłosić prelekcję pt. O fenomenie dawnej karty pocztowej wraz z omówieniem kolekcji gromadzonej w Muzeum Ziemi Kłodzkiej – fragmenty tej prelekcji przytaczam powyżej.
W drugiej części spotkania Joanna Stoklasek-Michalak zaprezentowała ciekawe spojrzenie na kartę pocztową, mówiąc: O socjologicznym aspekcie pocztówek. Okolicznością do zorganizowania tego wydarzenia było przypomnienie trzech publikacji wydanych przez kłodzkie Muzeum w 2010, 2016 i 2019 r., które miałam przyjemność opracować: Kłodzko na dawnej karcie pocztowej; Zdroje Ziemi Kłodzkiej na dawnej karcie pocztowej i Atrakcje turystyczne Ziemi Kłodzkiej na dawnej karcie pocztowej.