Dawne szkoły w Dolinie Bystrzycy Łomnickiej – Nowa Bystrzyca – cz. 1

Z opisu księdza Maxa Tschitschke z Wójtowic, miejscowego historyka z I połowy XX wieku, wiemy, że około roku 1730, powstała pierwsza szkoła w Nowej Bystrzycy. Było to kilka lat po wybudowaniu kościoła w tej miejscowości. Pierwszym nauczycielem w Nowej Bystrzycy był niejaki Englich. Przez kilka lat zajmował się tutaj nauczaniem podstawowych rzeczy jak: czytanie, pisanie i podstawy rachowania. Drugim odnotowanym nauczycielem był Caspar Hannig z Idzikowa. Był wykształcony muzycznie i zajmował się również prowadzeniem chóru kościelnego. Hannig był tutaj przez 12 lat, po czym zrezygnował z nauczania, gdyż w warunkach małych miejscowości wiejskich, nie było to zajęcie mocno opłacalne i około 1750 r. zajął się handlem w pobliskiej Bystrzycy. Podobnie jak jego poprzednik nauczaniem zajmował się tylko zimą i wczesną wiosną. W pozostałych porach roku dzieci pomagały rodzicom w domu i polu, a nauczyciele w tym czasie musieli znaleźć inne zajęcie.
Trzecim zanotowanym w historii nauczycielem był Franz Strauch, po żagańskiej szkole nauczycielskiej i zaznaczył się wprowadzeniem w życie szkoły twardych pruskich zasad. W 1742 r., na mocy układu zawartego we Wrocławiu, hrabstwo kłodzkie przeszło pod panowanie Prus. Za jego czasów uporządkowano więc sprawy metodyki nauczania, czasu jej trwania i wynagrodzenia. Nauką obowiązkowo zostały objęte wszystkie dzieci. Strauch był tutaj przez 30 lat, do około roku 1780, kiedy objął posadę urzędniczą w Kłodzku a nauczaniem dzieci w Nowej Bystrzycy zajął się jego syn. Ta zmiana nie przypadła jednak do gustu mieszkańcom i część z nich zaczęła posyłać dzieci do innych szkół, np. do Mostowic. Ostatecznie młody Strauch musiał odejść ze względu na poważne „problemy zdrowotne”. Potem, do roku 1819, jest luka w informacjach o nauczycielach w Nowej Bystrzycy, kiedy nauczycielem w Nowej Bystrzycy zostaje Kajetan Spittler. Robi to długo, przynajmniej do 1846 r. W tym roku bowiem odnotowane jest, że dodatkowo pełnił obowiązki miejscowego rozjemcy (niem. Schiedesamt). Za jego kadencji Nowa Bystrzyca doczekała się nowej szkoły.
W grudniu 1825 roku oddano duży budynek, który posiadał dwie duże sale lekcyjne i mógł pomieścić wzrastającą liczbę dzieci. Na piętrze znajdowało się duże, ponad 100-metrowe mieszkanie dla nauczyciela. Budynek jest do dzisiaj zachowany, podobnie jak pochodzące z tego samego okresu (1825-40) nieco mniejsze szkoły w pobliskich Wójtowicach i Zalesiu. Wszystkie obiekty mają te same cechy architektoniczne i są zlokalizowane w bezpośrednim sąsiedztwie miejscowych kościołów.
Następnie od 1858 do 1868 roku w Nowej Bystrzycy nauczał Eduard Erber ze Starego Waliszowa, po czym funkcję nauczyciela w Nowej Bystrzycy zaczął pełnić Josef Taubitz, który studium nauczycielskie skończył we Wrocławiu w roku 1851, więc obowiązki w Nowej Bystrzycy podejmował jako nauczyciel z 17-letnim doświadczeniem. Taubitz nauczał w Nowej Bystrzycy przynajmniej do końca lat 80. lub do 90. XIX wieku. Był zaangażowanym działaczem towarzystwa sadowniczego (niem. ObstbauVerein) w Nowej Bystrzycy, których to członków wspierał nawet będąc już na emeryturze. Pod koniec XIX w. Josef Taubitz kończy w Nowej Bystrzycy swoją prawie 50-letnią karierę i pojawia się Alfred Hoffmann, który jednak szybko odchodzi do Nowego Waliszowa.
Na przełomie lat 80 i 90. XIX wieku, kiedy w Nowej Bystrzycy jednocześnie uczyło się nawet 110 dzieci, szkoła wzbogaca się o funkcję drugiego nauczyciela. Byli to zazwyczaj nowi nauczyciele, z bystrzyckiego katolickiego seminarium nauczycielskiego, którzy zbierali tutaj praktyczne doświadczenia od starszych kolegów i po kilku sezonach odchodzili do innych szkół. Ponadto drugi nauczyciel zajmował się filialną szkołą w Spalonej, która to powoli wybijała się na samodzielność. W XIX w. funkcję drugiego nauczyciela w Nowej Bystrzycy pełnili: Paul Berger (potem w Starej Bystrzycy), Josef Weigang, Johann Tomaschek (potem w Jaszkowej Dolnej), Robert Kramer, Hermann Schmidt ze Świerków koło Nowej Rudy.
Dokończenie historii szkoły w Nowej Bystrzycy w przyszłym miesiącu…

Na zdjęciach: 1. Szkoła w Nowej Bystrzycy wybudowana w roku 1825. Widok z przełomu wieków XIX i XX. W tle kościół w Nowej Bystrzycy. 2. „Stara szkoła” w Nowej Bystrzycy z dziećmi bawiącymi się na dworze. Widok z roku 1925.
3. Budynek „Starej szkoły” w Nowej Bystrzycy współcześnie (fot. Z.Waluś polska-org.pl).