Kolejny sukces Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju

W listopadzie ubiegłego roku Muzeum Papiernictwa złożyło w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego wniosek na zakup historycznych banknotów w ramach ministerialnego programu Kolekcje Muzealne. Był to już trzeci tego typu projekt przygotowany przez dusznickich muzealników na przestrzeni ostatnich czterech lat. Tak jak poprzednie dotyczył on rozbudowy muzealiów numizmatycznych drukowanych na podłożu papierowym. Muzeum Papiernictwa dąży bowiem konsekwentnie do zgromadzenia w swych zbiorach kompletnych emisji polskich banknotów począwszy od tych pierwszych z końca XVIII w. Intensyfikacja tych działań nastąpiła wraz z podjęciem decyzji o przygotowaniu nowej ekspozycji stałej pt. Polski pieniądz papierowy.
Po raz kolejny starania pracowników dusznickiej papierni spotkały się z przychylnością Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, który rozpatrywał wspomniany wniosek. W lutym bieżącego roku został on zaakceptowany, a w lipcu nastąpiła jego finalizacja. Do dusznickiej papierni trafiło 115 banknotów drukowanych na przestrzeni ostatnich dwustu lat. Koszt ich zakupu wyniósł prawie 95 tys. złotych. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przeznaczyło na ten cel 75.855,00 zł. Natomiast wkład własny Muzeum Papiernictwa w wysokości 18.964,00 zł zabezpieczył Samorząd Województwa Dolnośląskiego.
Zakupiona kolekcja to zbiór niezwykle cennych obiektów, charakteryzujących się dodatkowo bardzo dobrym, prawie nieobiegowym stanem zachowania. Patrząc na nie można mieć wrażenie, że nie dane im było nigdy zawitać do portfela przeciętnego Polaka, a przynajmniej zajrzały tam na bardzo krótko. Wśród pozyskanych obiektów znajdują się banknoty pamiętające czasy Insurekcji Kościuszkowskiej, okres I wojny światowej i dwudziestolecia międzywojennego. Oddzielną grupę stanowią banknoty z czasów PRL-u oraz kompletna emisja zaprojektowana w 1990 r. przez Waldemara Andrzejewskiego, która po wydrukowaniu trafiła jedynie do obiegu kolekcjonerskiego.
Wśród banknotów, których druk zarządził Tadeusz Kościuszko należy przede wszystkim wymienić komplet biletów skarbowych 4 złote polskie, emisja 04.08.1794 seria pierwsza (24 szt.) i druga (8szt.) Kolekcjonerzy wiedzą, że komplet taki jest wielką rzadkością, a zebranie go może zająć wiele lat.
Innym cennym, nie często pojawiającym się na aukcjach obiektem z czasów Insurekcji są trzy, nierozcięte sztuki biletu skarbowego 10 groszy, emisja 13.08. 1794 . Tak właśnie wówczas wyglądał 1 złoty polski tzw. złotówka obrachunkowa, składająca się z 30 groszy.
W ubiegłym roku Muzeum Papiernictwa pozyskało komplet niemiecki marek polskich z 1917 r., drukowanych na rozkaz Generał Gubernatora Warszawskiego. Uzupełnieniem tamtego zakupu będzie emisja banknotów przez dowództwo armii niemieckiej tzw. Ober-Ost Kowno i Ober-Ost Posen. Pieniądze te tak samo jak w przypadku marek polskich miały mieszkańców Litwy i Białorusi zachęcić do współpracy z niemieckimi władzami.
Z czasów II Rzeczypospolitej Muzeum Papiernictwa pozyskało prawdziwe unikaty, które występują obecnie w pojedynczych egzemplarzach. Na pewno takim obiektem jest druk próbny banknotu 10 złotych, emisja 20.07.1926 r. Ten tzw. akcept roboczy zatwierdzony został do druku ostatecznego przez Leonarda Sowińskiego ówczesnego kierownika Państwowych Zakładów Graficznych. Jego odręczny podpis widoczny jest na akcepcie. Leonard Sowiński związany był także z Polską Wytwórnią Papierów Wartościowych, gdzie został kierownikiem Działu Artystycznego, a po wybuchu II wojny światowej poszedł na współpracę z niemieckim okupantem, podpisał „volkslistę” i stał się „reichsdeutschem”. To jemu Niemcy powierzyli zaprojektowanie banknotów okupacyjnych, które pojawiły się w 1940 r. W tym celu Leonard Sowiński przerobił przedwojenne banknoty polskie. On też był projektantem znanego w czasie okupacji niemieckiej w Polsce banknotu o nominale 500 zł, zwanego popularnie “góralem”. Sowiński opuścił Warszawę w dniu wybuchu Powstania Warszawskiego i słuch o nim zaginął, jego dalsze losy nie są znane.
Inne unikaty z czasów dwudziestolecia międzywojennego to dwa nieobiegowe banknoty o nominale 10 i 20 zł, emisja 02.01.1928 r. Nie wiemy kto był ich projektantem, zostały wydrukowane w Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Obecnie stanowią niezwykłą rzadkość, mało które muzeum może poszczycić się ich posiadaniem, tym bardziej cieszy wszystkich fakt, że Dusznikom udało się te banknoty pozyskać.
Wraz z Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego w 1944 przywieziono do Polski z Moskwy banknoty wydrukowane w państwowej drukarni ZSRR – GOZNAK. Weszły one do obiegu w sierpniu 1944 r. Zapewne tempo ich druku jak i fakt, że ich autorami byli sowieccy projektanci sprawiły, iż banknoty te zaopatrzone zostały w błędną klauzulę prawną: przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowym, co stanowi ewidentny rusycyzm. Błąd ten został poprawiony na banknotach drukowanych już w Krakowie i Łodzi, nowa klauzula brzmiała następująco: przyjmowanie we wszystkich wypłatach jest obowiązkowe. Ten błąd sprawił, że obecnie w obiegu kolekcjonerskim kursują dwie emisje.
Muzeum Papiernictwa w 2015 r. pozyskało z Narodowego Banku Polskiego poprawione nominały, teraz natomiast zakupione zostały banknoty z pierwszej emisji nazywanej popularnie „obowiązkowym”.
Do zbiorów Muzeum trafiły również pieniądze wprowadzone do obiegu w październiku 1950 r., z datą emisji 1948. Władze komunistyczne przeprowadziły wówczas tzw. reformę sytemu pieniężnego w Polsce. Dla wielu Polaków była to złodziejska wymiana, pozbawiająca ich oszczędności. Wyemitowane wówczas banknoty używane były aż do końca lat siedemdziesiątych jako prawny środek płatniczy. Zastąpiły je banknoty autorstwa Andrzeja Heidricha.