Materialne formy upamiętniania na terytorium Rosji polskich ofiar terroru państwowego (cz.4)

A oto drugi przykład. W latach 1944-1949 pomiędzy osiedlami Diagiliewo i Kaniszczewskije Wysiełki (obecnie leżące na przedmieściu Riazania) znajdował się centralny obóz NKWD nr 178-454 dla jeńców wojennych i internowanych („Riazań- Diagiliewo”). Cmentarz obozowy znajdował się około 2,5 km od obozu. Pochówków dokonywano w grobach indywidualnych, które oznaczano tabliczkami metalowymi z numerem, umieszczonymi na długich tyczkach. W roku 1949, w czasie zamykania cmentarza, administracja obozowa sporządziła plan rozmieszczenia mogił. Pochowano tu około 500 osób. W latach 1950-1970 teren był obwałowany i otoczony płotem, zachowując swoje granice. Utrzymanie i pilnowanie obiektu powierzono Wydziałowi Spraw Wewnętrznych Obwodu Riazańskiego. Cmentarz utrzymywany był w tajemnicy. W latach 1988-1989, przed wizytą delegacji z miasta partnerskiego Münster (Niemcy), władze miejskie zorganizowały „prace porządkowe na cmentarzu”: w jego północno-wschodniej części przy pomocy koparki dokonano otwarcia grobów, szczątki zostały wymieszane i wyrównano placyk, na którym miano przyjąć gości. Delegacja niemiecka była tak zszokowana tym widokiem, że odmówiła współpracy z ówczesnymi radzieckimi urzędnikami przy projekcie odbudowy cmentarza.
W roku 1990 członkowie Riazańskiego Stowarzyszenia „Memoriał” dokonali poszukiwań w archiwach, przeprowadzili badania wśród mieszkańców i byłych funkcjonariuszy MSW, nawiązali kontakty z dawnymi więźniami obozu nr 178-454 z Rosji, Polski, Niemiec; przeprowadzili również badania na miejscu. Udało się także zlokalizować część grobów (48 mogił Polaków, ustalono nazwiska zmarłych, którzy w nich spoczywają). Pełnego spisu osób pochowanych na cmentarzu brak, udało się ustalić nazwiska 48 internowanych Polaków i 380 jeńców wojennych (Niemców, Austriaków, Węgrów i żołnierzy tzw. „batalionu mołdawskiego”). 26 maja 1993 na cmentarzu dokonano powtórnego pochówku szczątków odnalezionych podczas budowy domów mieszkalnych na niezabudowanym terenie przylegającym do Cmentarza Łazariewskiego (miejsce pochówku osób rozstrzelanych w latach Wielkiego Terroru 1937-1938). Wtórnego pochówku dokonano w południowej części cmentarza – tam gdzie nie było grobów jeńców wojennych i internowanych, co uzgodniono z administracją miasta. W uroczystości uczestniczyli członkowie Riazańskiego „Memoriału” i Riazańskiego Stowarzyszenia Ofiar Represji Politycznych. Na zbiorowej mogile ustawiono prawosławny krzyż (ukradziony w tym samym roku); w roku 1994 Riazański „Memoriał” ustawił kamień z napisem: „Tu pochowano 200 mieszkańców Riazania, straconych w latach terroru” (ukradziony w roku 1996, ponownie ustawiony, ponownie ukradziony w roku 2011). W 2003 roku ustawiono nowy kamień z napisem „Tu pochowano 200 obywateli radzieckich”. Kompleks memorialny ofiar wojny i represji utworzony został wysiłkiem Riazańskiego Stowarzyszenia „Memoriał”, Spółki Akcyjnej „Roks”, Niemieckiego Narodowego Związku Opieki nad Grobami Wojennymi, Rady Miasta Münster, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, przy wsparciu administracji obwodu riazańskiego i miasta Riazań. Otwarcie cmentarza odbyło się 18 czerwca 1994 roku z udziałem delegacji społeczeństw Rosji, Polski, Niemiec, placówek dyplomatycznych, rządu Federacji Rosyjskiej, administracji Riazania i obw. riazańskiego. Członkowie Riazańskiego „Memoriału” zostali odznaczeni medalami Ministerstwa Kultury RP za wkład w uwiecznienie pamięci o ofiarach wojny i represji. c.d.n.